Mekteplerdiki qalaymiqan pul yighish ehwali dawamliq éghir bolmaqta

• Muxbirimiz peridening bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Béyjingda chiqidighan "shinjing géziti" de charshenbe küni élan qilin'ghan bir parche maqalida, xitayda mektepke kirish tes bolush we mektep heqqi qimmet bolush ehwallirini asasliqi hökümetning ma'aripqa salghan meblighining yéterlik bolmasliqi keltürüp chiqarghanliqi körsitilgen. 1993‏- Yili yolgha qoyulghan " xitayning ma'arip islahat we tereqqiyat tézisi" da, 20‏- esirning axirlirighiche döletning maliye xaraktéridiki ma'arip xirajitini xitayning dölet ichi ishlepchiqirish omumiy qimmitining 4% ige yetküzüsh nishanlan'ghan. Emma 2004‏- yiligha qeder, xitay maliyesidiki ma'arip xamchoti ishlepchiqirish omumiy qimmitining aran 2.9% Ini teshkil qilghan. Elwette bu yéqinqi yillardin buyanqi xitay ma'arip kölimining téz kéngiyish qedimige mas kelmigen. Bolupmu pütün ma'arip meblighining arisida, yéza ma'aripigha sélin'ghan meblegh éghir derijide az bolghan.

Ma'aripni sana'etleshtürgili bolmaydu

"Shinjing géziti" de élan qilin'ghan maqalida yene, ma'arip baylighi tarqilishining tekshi bolmasliqimu, oqughuchilar arisida mektep tallash weziyitini shekillendürüp qoyghan. Netijide, nuqtiliq mekteplerning oqush puli heddidin ziyade yuqiri bolup, hetta oqughuchilar aldin'ala nechche on ming yüen tapshurup andin aran bu mekteplerge kirish pursitige érishidighan ehwallar kélip chiqqan. Shu seweptin bu, ata-anilarning yükini téximu éghirlitip, mekteplerdiki chiriklik weziyitining shekillinishige sewep bolghan. Amérika intérnét zhornili bolghan "xitay ishliri" tor bétining bash muherriri wu fen, xitay ma'arip séstimisidiki sana'etlishish ehwalida toxtulup mundaq dédi:

" Ma'aripni sana'etleshtürgili bolmaydu. Ma'aripni sana'et yaki pul tapidighan yol dep qarashqa bolmaydu. Bu mutleq xata bir ish. Ma'arip pütün döletke, jem'iyetke we xelqqe iqtisas igilirini we yéngi ishlepchiqirish küchlirini yaritidighan bir orun. Eger hökümet buninggha meblegh salmay, peqet adettiki puqralarningla desmayisige qarap oltursa, u chaghda ma'aripning yuqiridiki meqsidige yetkili bolmaydu

Xitay ma'arip xirajitining 90% idin köpi yerlik hökümetlerdin kélidu

U sözide yene, islahat ishikni échiwétishtin burun, ottura-bashlan'ghuch we aliy mektep oqutushining asasiy jehettin heqsiz bolghanliqini, lékin 90‏- yillardin kéyin, yeni ju rongji dewridin bashlap sana'etlishish yoligha kirgenlikini bildürdi. Shu seweptin bir aliy mektep oqughuchisigha az dégende 100 mingdin 500 ming yüen'giche pul kétidighan bolghan. Gerche hal oqiti yaxshiraq a'ililer buni kötüreligen bilen, chet-yéza rayonlardiki kembeghel oqughuchilar mektep pulini tapshuralmay, arzu qilghan mekteplirige baralmaydighan ehwallar kélip chiqqan. Oqush pulidin sirt, yataq we turmush pulliri qoshulup, hetta sheherliklerningmu balilirini aliy mektepte oqutushi teske toxtighan. Amérika nyu-york uniwérsitétining xitay jem'iyet mesililiri mutexessisi proféssor shya ming bu heqte öz qarashlirini körsitip mundaq dédi:

"Xitayning qanunda belgilen'gen 9 yilliq mejburiy ma'arip tüzümi bar. Bashlan'ghuch we toluqsiz ottura mektepliri xitayning asasiy qanun we ma'arip qanunliri boyiche heqsiz bolishi kérek. Lékin mejburiy ma'aripning kapaliti emeliyette yerlik orunlarning maliyisige tayan'ghan bolidu. Xitay ma'arip xirajitining 90% idin köpi yerlik hökümetlerdin kélidu" .

Oqutquchilar hetta ma'ashinimu waqtida alalmaydu

Shya ming sözide yene, xitay hökümitining ma'aripqa salghan meblighining asasiy jehettin aliy mektep we döletlik nuqtiliq chong mekteplerge qaritilghanliqini, shu seweptin iqtisadiy yaxshiraq rayonlar heqsiz mejburiy ma'aripni élip kételigen bilen, shinjang we gensugha oxshash namratraq jaylarning oqughuchilarning oqush puli u yaqta tursun, hetta oqutquchilarning ma'ashinimu toluq bérip bolalmaydighanliqini éytti. Ilgiri Uyghur élining jenubi rayonidin radi'omizgha téléfon qilghan bir Uyghur oqutquchi, özi qarashliq bir ottura mektepning bir yildin buyan uninggha 3 ayliq ma'ashinimu bérip bolalmighanliqini éytqan idi.

Uyghur élidiki mekteplerning qalaymiqan heq élish mesilisi xélidin béri jem'iyette küchlük naraziliq qozghap kelgen mesililerning biri bolup, xitay xewer agéntliqining melum qilishiche, hetta yéqinda ürümchi sheherlik soda-sana'et idarisi ürümchidiki 21 mektepning soda xiyanetchilik délosigha chétilghanliqini pash qilghan. Bu mekteplerdiki omumiy xiyanet sommisi 100 milyon yüendin ashqan. (Peride)