Ötükendin istanbulghiche türk tilining 1290 ‏yili namliq yighin istanbulda bashlandi

3 Kün dawam qilidighan bu yighin'gha yaponiye, xitay, koriye, gérmaniye, amérika, rusiye, fransiye, en'gliye, finlandiye, wén'griye, chéx jumhuriyiti, qazaqistan, qirghizistan, moghulistan, özbékistan, sherqiy türkistan qatarliq dölet we rayonlardin türk tili we tarix tetqiqatchilar, türkologiye mutexessisliri, akadémiklar qatnashti.

Yighin'gha Uyghurlargha wakaliten, ürümchidin abdubesir shükür, arslan abdullah, béyjingdin erkin ariz, erkin awghali qatarliq shexsler qatnashti.
Yighinda türk tili idarisining mu'awin bashliqi melek özyétgin échilish nutiqi sözlidi.

 Melek özyétgin sözide, türk tili dunyada sözlishishte eng köp qollinilghan til ikenlikini, türk tilining söz bayliq jehettin bolsun, chüshinish menasi jehettin bolsun dunyadiki eng bay tillardin biri ikenlikini, türkologiye we türk tili tetqiqatlargha alaqidar türkiyide we dunyada kündin kün'ge jiddiy bir qiziqish we diqqetni tartiwatqan bir bilim ikenlikini, qedimi türk tilini tetqiq qilishta, türk til idarisining alahide roli we ehmiyiti barliqini, türkiyide qedimi türk tiligha alaqidar tetqiqatlar, teshwiqatliri türk tili idarisi qurulghandin bashlap élip bériliwatqanliqini ilgiri sürdi.

Bu yighinning asasi mezmuni köktürk döliti we til yéziqliri, Uyghur xaqanliqi dewridiki Uyghur tili we medeniyetler, költékin, bilgexaqan, idiqut Uyghurliri, turpan Uyghurlirining til ‏- yéziqi we medeniyetliri, urxun abidiliri heqqide miladiyining 720 ‏- yilidin 2010 ‏- yilghiche bolghan ariliqtiki 1290 yilliq türk tili we yéziqning tarixi, qedimi türk xaqanliq dewrige a'it tarixlar, türk we Uyghur xaqanliqi dewrige a'it til we yéziqlar. Qedimi iran tilliri, qedimi türk tili. Hon we mongghul tilining tarixi we buning qedimqi türklerge baghlinishliqi heqqide muhakime élip bérildi.

Yighinda, Uyghur impératorluq dewride ötüken qeyerde idi? orxun yéziqliridiki bezi sözler heqqide, sherqiy köktürk dölitining aghdurulushi heqqide analiz, mongghul, altay taghliridin tépilghan köktürk yéziqliri, költékin yéziqidiki xitay menbeliri bilen türk menbeliride yézilghan bezi alahide atalghular, qedimiy türklerde ötükenning paytext bolushidiki seweb néme, orxun yéziqliri heqqide xitayda élip bérilghan tetqiqatlar, qedimi türk yéziqlirining türk tiligha qoshqan töhpiliri dégen témilarda yézilghan ilmiy tetqiqat maqaliliri oqup ötüldi.

Bu yighin 12 ‏- ayning 3-‏ künidin 5 ‏- künigiche 3 kün dawam qilidiken. "Ötükendin istanbulgha türkchining 1290 yili" namliq bu yighinning kéyinki dawami, 12 ‏- ayning 5 ‏- küni yildiz téxnika uniwérsitétining yighin zalida ötküzülidu.
Biz yene bu yighin'gha qatnashqan beykent uniwérsitéti til ‏- edebiyat fakultétining oqutquchi proféssor metin qara'örs ependi bilen söhbet élip barduq. Metin qara'örs ependi Uyghurlar til yéziq tarixi heqqide mundaq dédi:
Tarixta, köktürk hakimiyitidin kéyin Uyghur impiraturluqi meydan'gha keldi we köktürk yéziqini bikar qilip, soghdi qebilisidin alghan soghdiche 18 herplik Uyghur til yéziqini qollandi. Uyghurlar kéyinki dewrlerde islam dinini qobul qilip gherb terepke küchüshke bashlidi we jenub terepke kéngeydi, bu dewrlerde, qutadghubilik, etebetulheqayiq, türkiy tillar diwani qatarliq eserler yézildi. Uyghur til yéziqi bu dewrlerde eng güllen'gen dewr hésablinidu. Türk tili üch xil bölümge ayrilghan bolup, jughrapiye jehette türk dunyasining shimaliy tereptiki türkler qipchaq türk tilida sözlishidu, gherbiy terepte yashaydighan türkler oghuz türk tilida sözlishidu, sherqiy türkler bolsa qarluq türkchige tewe tilda sözlishidu, hazirqi Uyghur tili qarluq tilidur. Tarixtiki türk tili bügünki sherqiy türksitanda sözlishiwatqan tildur. U dewirdiki yeni qarluqlar we qaraxanilar dewridin miras bolup qalghan tilning dawami we bu til mewjut bolup turuwatqan türk til shiwisining bir qismi hésablinidu. Bügünki künde sözlishiwatqan türk shiwiliri tarixtiki türk til shiwilirining yéqin bir qsimi hésablinidu, türkiye türkchisi türk tilining bügünki künde sözlishiwatqan yéqin shiwisi hésablinidu. Ezerbeyjan, qazaq, özbék we sherqiy türkistanda sözlishidighan Uyghur shiwiliri türk tilining yéqin shiwiliri hésablinidu.