"Pantürkizmning meydan'gha chiqishi we sherqiy türkistan"

• Muxbirimiz erkin tarimning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Pantürkizm idiyisining otturigha chiqishi gerche tatar mutepekkur isma'il gaspirali yashighan 1851 - 1914 - yillirigha toghra kelsimu, emma pantürkizmning siyasi nezeriye süpitide otturigha chiqishi, yusuf aqchuraning `üch tarzi - siyaset `namliq esiri yézilghan 20 - esirning bashlirigha toghra kélidu. Yusuf aqchuraning hedisining yoldishi bolghan isma'il gaspirali pütün türkiy milletliri oqup chüshüneleydighan bir til bilen terjime gézitini neshir qilip tarqitip, `tilda, pikirde ishta birlik` shu'ari astida türkiy milletlirining musulman kimliki bilen türk kimlikini birleshtürüshke tirishqan.

Türkiyilik dangliq pantürkistlardin biri bolghan ziya gökalp türkiy milletlerning musulman kimlikini asas qilghan halda birlishishi kéreklikini tekitligen, yusuf aqchura bolsa türk kimlikini asas qilghan halda pütün türkiy milletlirining birlishishi kéreklikini tekitligen. 20 - Esirdiki soghuq urush mezgilide xitay we rus kommunistliri pantürkizmge qarshi küresh bahanisi bilen on minglarche türkistanliq ziyaliylarni türmige tashlighan we ölüm jazasigha höküm qilghan.

Türkiye konya selchuq uniwérsitéti tarix fakultéti oqutquchisi dr. Iqlil qurban ependi yazghan `pantürkizmning meydan'gha chiqishi we sherqiy türkistan `mawzuluq maqalisi `bizning qirim` zhurnilida élan qilindi. Dr. Iqlil qurban maqaliside pantürkizmning türk dölitining asasi pelsepisi ikenlikini, bu pelsepidin chetnep ketken döletlerning türkiy millitining döliti bolalmaydighanliqini, bügünki künde bu pelsepige eng muhtaj bolghan milletlerdin birining Uyghurlar ikenlikini, Uyghurlarni xitayning boyunturiqidin démokratiye bilen pantürkizmning qutulduridighanliqini ilgiri sürgen.

Dr. Iqlil qurban ependi maqaliside xitaychidin terjime qilinip 2000 - yili ürümchide neshir qilin'ghan `pantürkizm medeniyiti heqqide tetqiqatlar `namliq kitab heqqidimu toxtalghan. U maqalisining axirida pantürkizm we tarixiy nuqti'ineziridin qarilidighan bolsa xitay dölitining choqum parchilinidighanliqini ilgiri sürgen. (Erkin tarim)