Пиланлиқ туғут мәблиғи аз санлиқ милләт нопуси 50% тин ашидиған җайларға қаритилиду

Бу мәбләғ “аз туғуп, тез бейиш” намидики пиланлиқ туғут хизмәт пилани үчүн сәрп қилинидиған болуп, бу пилан асасән уйғур елиниң җәнубидики чәт, чегра, намрат йеза, кәнтләрдики йәрлик милләт аилилирини нишан қилған икән. Хитай даирилириниң бир тәрәптин уйғур елигә хитай көчмәнлирини көпәйтип һәм уларни йәрликләштүрүшни җиддий елип берип, йәнә бир тәрәптин йәрлик милләтләр нопусини контрол қилиш үчүн җиддий тәдбирләр еливатқанлиқи, чәтәлдики уйғур паалийәтчиләрдә күчлүк тәнқид вә инкас қозғимақта.

Хитай пиланлиқ туғут қануни бойичә шәһәр нопусидики уйғурлар икки, йеза нопусидики уйғурлар үч пәрзәнтлик болушқа йол қоюлиду. Әмма, хитай һөкүмити мукапатлаш, етибар бериш сиясәтлири арқилиқ уйғурларни бирдин артуқ пәрзәнт көрмәсликкә риғбәтләндүрүшни күчәйтмәктә.

Бу йил 5-айда хитай даирилири уйғур аптоном райони пиланлиқ туғут хизмити үчүн 170 милйон аҗритип мәхсус йезилардики пиланлиқ туғутқа әмәл қилған қисмән аилиләрни мукапатлиған иди. Йәни уйғурлар көп олтурақлашқан уйғур елиниң җәнубидики йеза, наһийиләрдә хитай һөкүмитиниң “аз туғуп, тез бейиш” қурулушиға қатнишип көп пәрзәнтлик болуштин ваз кечип пәқәт бирла пәрзәнтлик болған 82 миңдин артуқ киши, 29 миңдин артуқ аилә бу хил пиланлиқ туғут мукапатиға еришкән.

Хитайниң уйғур аптоном районлуқ пиланлиқ туғут комитетиниң тарқатқан учуриға қариғанда, йеқинда хитайниң уйғур елидики аптоном районлуқ һөкүмити “аз туғуп, тез бейиш” қурулушиға йәнә 729 милйон йүән аҗратқан болуп, бу мәбләғ билән шәрткә уйғун кәлгән 58миң аилини мукапатлашқа сәрп қилинидикән.

Буниң алдида даириләр уйғур ели миқясида бу пулдин бәһримән болидиғанларниң салаһийитини бекитиш вә тәкшүрүшни тамамлиған болуп, пилан бойичә бу мәбләғ нишанлиқ һалда уйғур елиниң җәнубидики аз санлиқ милләтләр нопуси 50% тин ашидиған җайларға тарқитилидикән.

Уйғур аптоном районлуқ нопус вә пиланлиқ туғут комитети тор бетидә, мәзкур комитет мукапатлаш ярдәм бериш башқармисиниң башлиқи ву пиңниң сөзини нәқил елишичә, һазир хитай көп туғқанларни җазалашниң орниға, аз туғқанларни мукапатлаш арқилиқ риғбәтләндүрүш сиясити қоллиниливатқан болуп, 12-бәш йиллиқ пилан бойичә бу хил сиясәт бир мәзгилгичә асасән уйғурларни өз ичигә алған аз санлиқ милләтләр көп олтурақлашқан җәнубтики үч вилайәт, бир областни асаслиқ нишан қилидикән. Шуңа бу қетим хитай һөкүмитиниң аҗратқан мәхсус мәблиғи уйғур елиниң җәнубидики үч вилайәт, бир областта чәт чегра район вә йеза, кәнтләрдики аз санлиқ милләтләр нопусини пилан бойичә контрол қилишқа аҗритилған.

Хитай һөкүмити уйғур елидә “аз туғуп, тез бейиш” дәп аталған пиланлиқ туғут қурулушини 2006-йилидин башлап мәхсус йеза, кәнтләрдики уйғурларға қаритип йүргүзмәктә.

Уйғур елиниң пиланлиқ туғут хизмити һәққидики тәшвиқатлирида көрситилгәндәк, хитай һөкүмитиниң пиланлиқ туғут сияситигә маслишип икки яки үч пәрзәнтлик болуштин ваз кәчкәнләрниң иши асан, йоли раван болмақта. Бәштә яхши үлгилик аилә дегән намға еришип хитай һөкүмитиниң иқтисадий җәһәттин мукапати вә сиясий җәһәтләрдин етибариға еришмәктә.

Әмма, чәтәлләрдики уйғур паалийәтчилири хитайниң һәр хил йосунда елип бериватқан пиланлиқ туғут сияситиниң пәқәт уйғурларни һәр җәһәттин йоқитишни мәқсәт қиливатқанлиқи, пиланлиқ туғут сияситиниң уйғурларни нопус, мәдәнийәт, иқтисад һәр җәһәттин хоритиватқанлиқи, һәтта ахирида уйғурларниң мустәқиллиқ, өз тәқдирини өзи бәлгиләш арзуси вә пурситидинму мәңгүлүк айрилиш тәһдити елип келиватқанлиқини баян қилмақта.

Бу һәқтә зияритимизни қобул қилған дуня уйғур қурултийи муавин рәиси үмид агаһи әпәнди “хитай кәлгүси үчүн тәйярлиқ қилмақта, чүнки дуняниң демократийилишиш қәдими хитайғиму келиши муқәррәр, хитайниң уйғур елидә бир тәрәптин уйғурларниң нопусини қаттиқ контрол қилип, йәнә бир тәрәптин хитай көчмәнлирини уйғур земинға йәрләштүрүшни күчәйтиш,хәлқаралиқ қанунлар бойичә уйғур ели вә уйғурлар шундақла башқа аз санлиқ милләтләрниң мустәқил болуш яки болмаслиқтәк сиясий тәқдирини аваз арқилиқ бәлгиләш болғинида, хитай көчмән нопуси арқилиқ авазда үстүнлүккә еришип, уйғурларни шу кәлгүси пурсәттинму мәһрум қилиш мәқситидә һәрикәт қилмақта” дәп мулаһизә қилди.