Chet'ellerdiki Uyghurlarning qeshqerde yüz bergen weqeler toghrisidiki qarashliri

Jümlidin türkiyide yashawatqan wetenperwer Uyghur pa'aliyetchi abdul'eziz ependi bu heqtiki pikir, qarashlirini otturigha qoydi. Nöwette abdul'eziz ependining qeshqerde yüz bergen weqeler toghrisida otturigha qoyghan pikir-qarashlirigha diqqet béreyli.

Abdul'eziz ependi 18-iyul xotende, 30-, 31-iyul qeshqerde yüz bergen weqelerge qatnashquchilar heqqidiki pikir, qarashlirini ipadilep mundaq dédi: bügün qarshiliq körsitip otturigha chiqiwatqanlar heqliq shekilde xitayning zulumigha, tili, dini, milliy örp-aditi, medeniyiti qatarliq özining yashap kelgen milliy adetliride, diniy ibadetliride tosqunluqqa uchrighan we uninggha chidiyalmighandin kéyin insanliq burchini ada qilish üchün otturigha chiqqanlar.

Abdul'eziz ependi, Uyghurlar qandaq künlerge duch keldi dégen so'algha jawab bérish bilen birge, xitay da'irilirining qarshiliq körsetken Uyghurlarni “Térrorchi” dep élan qilghan bayanatlirigha reddiye bérip mundaq dédi: sherqiy türkistan xelqining tupriqi ishghal qilindi. Tupraq ishghal qilinsa, mal - mülki musadire qilinsa, uning zéminigha xitay köchmenlerni yötkep orunlashtursa, yérini tartiwalsa, diniy étiqadigha emel qilishqa ruxset qilmisa, namaz oqushqa, roza tutushqa, hej pa'aliyiti qilishqa ruxset qilmisa, yéziqini ishlitelmise, öz tilida sözliyelmise, medeniyitini saqliyalmisa, tarixtin buyan yashap kelgen öz öyige ige bolalmisa, ayal we bala - chaqilirigha ige bolalmisa, bir mehelidin bir mehelige baralmisa, pasport alalmisa, men chet'elge barimen dégen sözni déyish oyaqta tursun, xotendin qeshqerge, qeshqerdin ürümchige baralmisa, nurghun balilar öz wetinide ata - anisidin ayrilip wetensiz qalsa, mushunchiwala zulum bir zalim hökümran teripidin élip bérilsa, biz ajiz mezlum bolghanliqimiz üchünla u zalimning shunchila jinayi qilmishlirigha, bizni yoq qiliwétishtin ibaret shunchila xewpke duch kelsekmu, uninggha qarshi chiqmay jim turushimiz lazimmu? dunyada qul we mustemlike bolmighan millet yoq, u qul bolup qalghan halette özining tili we medeniyiti bilen birge yashighan. Bügün xitay Uyghurlarni yersharidin pütünley yoq qiliwétishni meqset qilidu. Tilini, yéziqini, medeniyitini, shehirini, milliy alahidlikining hemmini tüzlep yoq qiliwétip, u yerge xitayni yerleshtürüshni meqset qilidu. 16 Yashtin 25 yash arisidiki qizlarni ichkiri ölkilerge élip ketse, buninggha inkas qaytursaq térrorchi bolsaq, biz néme qilishimiz kérek? söz qilish erkinlikimiz bolmisa, yaki namayish qilish erkinlikimiz bolmisa, xataliqni otturigha qoyup derdimizni éytsaq, uni soraydighan adem yoq dégen haman, térrorchi dep jazalisa, biz xitayning bu zulumigha, zorawanliqigha, hemmige xosh- dep qol baghlap turushimiz kérekmu? yaki insanliq süpitimiz bilen inkas qayturushimiz lazimmu?

Abdul'eziz ependi sözide, xitaylarning qeshqer,xoten, ghulja dégen'ge oxshash Uyghur diyarining sheher isimlirini toghra shekilde déyelmey turup, u yerni özining dep dawa qilidighanliqini tenqid qildi we sherqiy türkistan xitaylarning emes, Uyghurlarning wetini ikenlikini tekitlidi.