Қәшқәрдә зади немә вәқә йүз бәрди?

Қәшқәрдә 30-июл вә 31-июл йүз бәргән вәқәләр тоғрисида шинхуа агентлиқи билән аптоном районлуқ партком ахбарат ишханисиниң тарқатқан хәвәрлиридә бирдәклик болмисиму, қәшқәрдә икки күн ичидә төт чоң вәқә йүз бәргәнлики аян болди.

Буниң бири; қәшқәрдики гүзәл йемәкликләр кочиси йол еғизида 7-айниң 30-күни кәч саәт 11:45 минут өткәндә икки уйғур яш йешил чирағни сақлап турған бир йүк аптомобилиниң хитай шопурини боғузлап ташлап, аптомобил билән кочиға бесип кирип алтә адәмни бесип өлтүргән вә аптомобилдин чүшүп 28 адәмни пичақлап еғир-йиник яриландурған. Бу икки уйғурниң бири нәқ мәйданда хитайлар тәрипидин уруп өлтүрүветилгән. Йәнә бири сақчилар тәрипидин тутуп кетилгән. Уларниң қолида пичақ яки қилич бар икән.

Иккинчиси, вәқә йүз бериштин илгири, вәқә йүз бәргән нәқ мәйданға йеқин җайда кәч саәт 10:30 да бир кичик йүк аптомобилида партлаш вәқәси йүз бәргән. Бу вәқәдә қанчилик адәм вә мүлүкниң зиянға учриғанлиқи ениқ әмәс. Кәч саәт 11:45 минут өткән вақитларда гүзәл йемәкликләр кочисида йәнә бир қетим партлаш вәқәси болған. Бу вәқә , икки уйғур яш хитайлар топлишип йәрләшкән гүзәл йемәкликләр кочисида һәрикәт башлиған мәзгилгә тоғра кәлгән. Бу партлашниңму нәтиҗиси ениқ әмәс. Аптоном районлуқ партком ахбарат ишханисиниң мудири ху хәнмин бу қетимқи партлашниң икки уйғур вәқә пәйда қилған минутларда йүз бәргәнликини етирап қилған.

Үчинчиси, 7-айниң 31-күни чүштин кейин саәт 4:30да қәшқәр шәһәр мәркизидә йәнә бир бомба партлап, бир сақчини өз ичигә алған үч адәм өлгән вә үч адәм яриланған.

Төтинчиси, йәнә шу 7-айниң 31-күни чүштин кейин саәт 5:00 ләр әтрапида, шәһәр мәркизидә бир уйғур үч хитайни боғузлап ташлиған болуп, өлгүчиниң бири сақчи әмәлдари икән. Сақчилар қатилни тутуш үчүн һәрикәт қиливатқан мушу арида уйғурлар билән сақчилар арисида зор қанлиқ тоқунуш йүз бәргән. Тоқунушта җинайәт гумандари дәп қаралған төт нәпәр уйғур сақчилар тәрипидин нәқ мәйданда өлтүрүветилгән. Сақчиларни өз ичигә алған 11 адәм яриланған. Төт уйғур йәнә җинайәт гумандари дәп қарилип тутқун қилинған. 29 яшлиқ мәмәтили тиливалди билән 34 яшлиқ турсун һәсән қечип кәткән. Қәшқәр һөкүмити улар үстидин тутуш буйруқи чиқирип, тутуп бәргүчиләргә 100 миң йүән сөйүнчә беридиғанлиқини җакарлиған.

Хитай вә ғәрб мәтбуатлирида қәшқәрдики вәқә тоғрилиқ һазирға қәдәр әң көп елан қилиниватқан хәвәрләрниң асаси мәзмуни юқириқилардин ибарәт болуп, йиғинчақлиғанда; 7-айниң 30-күни вә 31-күни икки күн ичидә җәмий үч қетим партлаш вәқәси йүз бәргән. Икки җайда қанлиқ елишиш болған. Илгири-ахири 18 адәм өлгән вә 42 адәм яриланған. Бәш уйғур нәқ мәйдандин җинайәт гумандари дәп қарилип тутуп кетилгән.

Өлгәнләрниң бәш нәпири уйғур болуп, бу уйғурларниң төт нәпири сақчилар тәрипидин 31-июл күни шәһәр мәркизидә йүз бәргән тоқунушта етип өлтүрүлгәнләр. Бир нәпири 30-июл хитай пуқралири тәрипидин уруп өлтүрүлгән.

Қалған 13 нәпәр өлгүчиниң һәммиси хитай болуп, бу хитайларниң йәттиси 30-июл күни икки уйғур тәрипидин аптомобилда бастуруп вә пичақлап өлтүрүлгән. Үч нәпири 31-июлдики бомба партлашта өлгән. Йәнә үч нәпәр хитайни бир уйғур 31-июл күни боғузлап ташлиған. яриланған 42 нәпәр хитай арисида уйғур сақчиларниң бар-йоқлуқи ениқ әмәс. Лекин, бу қетимқи һуҗум нишаниниң хитай пуқралири вә сақчилири икәнлики ениқ.

Бирақ, аптоном районлуқ партком ахбарат ишханисиниң мудири ху хәнмин бу вәқәләрни дәсләптә етирап қилмиди. У 31-июл чүштин бурун бир қисим ғәрб мухбирлириниң соаллириға җаваб бәргәндә “ахбарат саһәсидә еқип йүргән гәпләрниң һәммиси ялған” деди. Бу арқилиқ хитай мәркизи комитетиниң зувани болған шинхуа ахбарат агентлиқиниң хәвәрлириниму йоққа чиқиришқа урунди. Әмма ху хәнмин 31-июл чүштин кейин ундақ дейәлмиди. Б б с, франсийә ахбарат агентлиқи вә башқа даңлиқ ахбарат қаналлириниң зияритини қобул қилғанда тәләппузини өзгәртип, бу вәқәләрниң йүз бәргәнликини инкар қилмиған болсиму “вәқә тәкшүрүлүватиду, һазирчә бундин артуқ бир нәрсә дегили болмайду” деди.

Ғәрбтики көплигән ахбарат васитилири шинхуа агентлиқиниң хәвирини асас қилмақта. Бәзилири д у қ баянатчисиниң бу вәқәләрниң җавабкарлиқиниң хитай һөкүмитидә икәнликини тәкитлигән баянатлирини қистуруп өтмәктә. Лекин корийә, японийә, австралийә, германийә, франсийә қатарлиқ әлләрниң бир қисим ахбарат қаналлири бу қетимқи вәқәләрдә өлгүчиләр саниниң аз дегәндә 62 нәпәр киши икәнликини тәкитлимәктә. Хитай ахбарати икки күн ичидә йүз бәргән үч қетимлиқ бомба партлаш вәқәсини рәт қилмиған болсиму, пәқәт 31-июл шәһәр мәркизидики бир қетимлиқ партлашта үч адәмниң өлгәнлики, үч адәмниң яриланғанлиқини тилға алғандин башқа, 30-июлдики икки қетимлиқ партлашни вә буниң нәтиҗисидә қанчилик адәмниң өлгәнликини тилға алмиған. Бу учур шинхуа агентлиқиниң хәвиридиму мүҗмәл.

7-Айниң 31-күни чүштин кейин уйғур аптоном районлуқ партком зораван террорчи күчләргә қаттиқ зәрбә бериш җиддий йиғинини чақирған. Даимий комитетниң кеңәйтилгән бу йиғинида пүтүн аптоном районниң муқимлиқ вәзийитини муһакимә қилип, қаттиқ мудапиә көрүшни тәкитләш билән биргә , түрлүк зораванлиқ, террорлуқ һәрикәтлиригә вә җинайи унсурларға қаттиқ зәрбә берип, районниң иҗтимаий вәзийитиниң муқимлиқиға омумйүзлүк капаләтлик қилишни тәкитлигән. Йиғинға җаң чүншйән, нур бәкри қатарлиқ партком вә һөкүмәтниң рәһбәрлири, аптоном райондики һөкүмәт аппаратиниң муһим әмәлдарлириниң һәммиси қатнашқан.

Сумурғ ториниң бу хусустики хәвиригә қариғанда, бу йәрдә күлкилик бир һадисә йүз бәргән. Аптоном районниң һөкүмәт әмәлдарлири бу қетимқи йиғинда пәқәтла 30-июл күни йүз бәргән икки уйғурға аит вәқәни тема қилған вә бу вәқәниң мәркәзниму қаттиқ чөчүткәнликини, хәлқ ичидә сарасимә пәйда болғанлиқини, зиянниң интайин еғирлиқини оттуриға қоюшуп, җиддий тәдбир қоллинишни музакириләр қилишқан. Әмма дәл улар йиғин ечиватқан мәзгилләрдә, йәни 31-июл күни чүштин кейин, қәшқәрдә йәнә бир уйғурниң үч хитайни боғузлап ташлиғанлиқ вәқәси, уйғурлар билән хитай сақчилири арисида қанлиқ тоқунуш йүз берип, төт уйғурниң етип ташланғанлиқ вәқәси вә саәт 16:30 минут өткәндә бомба партлап, үч хитайниң өлгәнлик вәқәсидин техи хәвәр тапмиған.

Тәңритағ ториниң 8-айниң 1-күни елан қилған хәвири билән шинхуа агентлиқи елан қилған хәвәр арисидиму мәлум пәрқ бар. Шинхуа агентлиқи 31-июл күни сақчилар билән уйғурлар арисида йүз бәргән тоқунушниң сәвәбини бир уйғурниң бир сақчи әмәлдарини өз ичигә алған үч хитайни пичақта боғузлап өлтүргәнлики, дәп көрсәткән. Тәңритағ тори болса, бир топ уйғурлар бир хитай рестораниға бесип кирип, ресторан хоҗайини билән бир күткүчи хитайни боғузлап ташлап, дуканға от қоювәткән, кейин сақчилар йетип кәлгәндә сақчилар билән тоқунушқан, төт нәпәр уйғур нәқ мәйданда етип ташланған, дегән. Хитай тәрәпниң ахбаратни қаттиқ қамал қилиши сәвәблик ғәрб ахбарат саһәсиниң вәқә йүз бәргән райондин биваситә мәлумат елиши тәскә тохтимақта. явропадики бир қисим уйғурлар қәшқәр телефон линийисиниң үзүп ташланғанлиқини тилға алмақта.

Қандақла болмисун, 18-июл хотән вәқәси вә 30-июл һәм 31-июл қәшқәр вәқәси хитай һөкүмити уйғур вәтинидә һалқима тәрәққият пиланини йолға қойған, уйғур вәтинини хитайниң 19 өлкисигә бөлүп бәргән, районниң вәзийитини тамамән муқим көрситип, мәбләғ салғучилар вә көчмәнләрни җәлп қилишни күчәп тәрғиб қиливатқан бир чағда йүз бәргән болуп, бу вәқәләр хитай һөкүмитини қаттиқ чөчүтүпла қалмай, хитай пуқралириниму еғир сарасимигә салған. Ғәрб мәтбуатлири бу вәқәләр түпәйли уйғурлар үстидин тутқун қилишларниң әвҗигә чиқидиғанлиқини пәрәз қилишмақта. 30-Июл күнила қәшқәрдә һәрбий һаләт йүргүзүлгән болуп, 31-июлдин башлап йәнә қандақ һаләт йүргүзүлиду, буниси ениқ әмәс. Бәзи көзәткүчиләр 31-июлдики үч хитайниң боғузлинип өлтүрүлүш вәқәси вә уйғурларниң сақчилар билән тоқунушуш вәқәсиниң пилтисини мәзкур һәрбий һаләтниң нәтиҗиси болуши мумкин, дәп пәрәз қилишмақта.