Qeshqer qedimiy shehiri 5 yil ichide pütünley özgertilip bolmaqchi

Uyghur milliy medeniyitining böshüki bolghan qeshqer qedimiy shehiridiki öyler 2000 yildin béri Uyghurlarning qedimiy tarixqa ige bolghan medeniyitining, sheherlishish tarixining abidisi süpitide Uyghur kimlikining namayendisi bolup kelgen idi. Emma uzun yillardin béri mezmut turup kelgen bu öyler 2000-yillargha kelgende xitay da'iriliri teripidin “Yer tewreshke chidamsiz xeterlik öyler” tizimlikige élinip chéqilishqa bashlidi. Qeshqer qedimi shehirini chéqish, özgertish teklipi eslide 2001-otturigha qoyulghan bolup, 2008-yilida ijra qilishqa tégishlik muhim xizmetler qatarigha kirgüzülgen, 2009-yili qeshqer qedimiy sheher rayoni bu xizmetning merkizi nuqtisi qilin'ghan, xewerlerdin melum bolushiche, 5 yil ichide qeshqer qedimiy sheherni chéqish, özgertish qurulush pilanini tamamlap bolush qarar qilin'ghan bolup, buning üchün 7 milyard yüen ajritilghan.

Xitay da'iriliri qeshqer qedimiy shehiridiki öyler yer tewreshke chidamsiz bolghanliqtin, yer tewreshte xeterlik aqiwetlerning kélip chiqidighanliqini ilgiri sürüp, buning xelqqe paydiliq qurulush ikenlikini teshwiq qilip kelmekte. Emma radi'omiz igiligen uchurlardin we bashqa chet'ellik muxbirlar igiligen uchurlardin buning yerlik xelqning qattiq naraziliqini qozghighanliqi melum. Bu hem chet'ellerdiki Uyghurlarning shundaqla buninggha köngül bölidighan bashqa chet'elliklerningmu naraziliqini qozghighan idi. We ilgiri imza qoyush pa'aliyetliri arqiliq xelq'ara organlardin buni sürüshtürüsh telep qilin'ghan we netijide bir qisim kishilik hoquq organliri we qedimiy yadikarliqlarni qoghdash teshkilatliri xitaygha qeshqer qedimiy shehirini chéqish qurulushini toxtitish heqqide chaqiriq qilghan.

Amérikida neshrdin chiqidighan “Global post” gézitining xewer qilishiche, birleshken döletler teshkilatining ma'arip, pen-téxnika, medeniyet fondining ezaliri qeshqerge bérip, qeshqerdiki hökümet da'irilirining emeldarliri bilen bu heqte körüshken bolup, uchrishishta qedimiy öylerning chéqilish mesilisige xelqning naraziliqining nezerge élinishi kéreklikini alahide otturigha qoyghan. Mezkur teshkilatning béyjingda turushluq xadimi bitris kaldun xanimning muxbirgha bildürüshiche, u qeshqerdiki emeldarlar bilen körüshkende ulargha “Qeshqer qedimiy sheher qurulush pilani choqum yerliklerning pikrige we ularning örp-adetlirige hörmet qilghan asasta bolushi kérek” dégen we qeshqer qedimiy shehirining esliy qiyapitining saqlinip qélishining intayin muhimliqini, b d t pen-ma'arip, pen-téxnika, medeniyet jem'iyitining buningdin jiddiy endishe qiliwatqanliqini éytqan. Emma xitay da'iriliri bolsa, bu emeldarlarning rayondiki ziyaritini tetür teshwiq qilip, uni b d t ning alaqidar xadimlirimu bizning xizmitimizni qollidi, dep teshwiq qilghan. Buningdin xewerdar bolghan b d t xadimliri bu teshwiqat matériyallirining derhal özgertilishi kéreklikini bildürgen.

Mana shuningdek, gerche xelq'ara organlar we bu ishqa köngül bölgüchi shexsler türlük yollar arqiliq xitay hökümitini bu pilanni bikar qilishqa chaqirghan bolsimu, emma xitay hökümiti bu pilanini toxtatmay belki uni téximu ilgiriligen halda ijra qilmaqta. Bolupmu 2009-ürümchi weqesi yüz bergendin kéyin xitay da'iriliri bu xizmetni ijra qilish sür'itini téximu ashurmaqta. Statistikilargha qarighanda, 2010-yili 5-ayda bu heqtiki qarar resmiy maqullinip, pul testiqlan'ghandin kéyin 2010-yilining axirigha kelgüche jem'iy 14 ming a'ililik köchürülüp, 9000 gha yéqin öy chéqilghan bolup, 2011-yilining axirighiche yene 15 minggha yéqin a'ilini mezkur rayondin köchürüp bolidiken.

Xitay da'iriliri 2015-yilighiche bolghan 5 yil ichide bu rayondiki barliq ahalini köchürüp bolush we bu qurulushni tamamen püttürüp bolushni pilan qiliwatqan bolup, bu,qeshqer qedimiy sheher rayonidiki 65 ming a'ililik yeni jümlidin 220 mingdin oshuq Uyghur ewladmu-ewlad yashap kelgen öy-makanliridin ayrilidighanliqini bildüridu. Bu ehwal Uyghurlarnila emes, belki qedimiy medeniyetlerni qoghdashqa köngül bölüp kéliwatqan herqandaq bir kishini qattiq epsuslandurmaqta. Global post géziti bu heqtiki xewiride, Uyghurlarning köpinchisi, buning qandaqtur yer tewreshke chidamliq öy sélish emes, belki pütünley Uyghurlarni assimilyatsiye qilish meqsiti bilen élip bérilghanliqigha ishinidighan bolup, xitay hökümitining bu pilan heqqide ochuq-ashkara melumat bermesliki, uning da'irisining qeyergiche bolidighanliqi, bu öylerning ornining kéyin néme bolidighanliqi heqqide éniq chüshenche bermeslikimu bu heqtiki gumanlarni küchlendürmekte, dep bayan qilghan we shundaqla xitaydiki zamaniwiliqtin xaliy halda özige xas hayat istilini mukemmel saqlap qélip, Uyghurlarning ötmüshi, tarixi we ularning kelgüsini yorutup bériwatqan bu qedimiy sheher rayonining menggü yoqilish xewpi astida turuwatqanliqini eskertken.