Дилшат решит, 'төтни ениқлаш, төтни игиләш' бәлгилимисини әйиблиди

4 - Авғуст һуҗумидин кейин, хитай сақчилири қәшқәр кочилирида халиған уйғурниң сомкисини ахтуруватқан көрүнүш.

Бүгүн дуня уйғур қурултийиниң баянатчиси дилшат решит әпәнди радиомиз зияритини қобул қилип, хитай даирилири йүргүзүватқан бу һәрикәтни "уйғурларниң инсаний һәқ һоқуқлириға қилинған йәнә бир қетимлиқ таҗавузчилиқ" дәп әйиблиди.

Игилигән инкаслардин мәлум болушичә, "төтни ениқлаш, төтни игиләш хизмити" дәп аталған бу һәрикәт уйғурларни асасий нишан қилған . Қәшқәр һөкүмәт торидики хәвәрдә бу һәрикәтниң мәқсити һәққидә тохтилип, бу қетимлиқ һәрикәттә "һәммини чүшиниш, һәммини тәкшүрүш, һәммини ениқлаш, һәммини игиләш" хизмитини қанат яйдуруп, хизмәт үнүмдарлиқини 100%кә йәткүзүш тәләп қилинғанлиқи баян қилинған.

Хәвәрдә йәнә, "төтни ениқлаш, төтни игиләш хизмити" гә қатнашқан кадирларға қаритилған тәрбийиләшни күчәйтип, уларни идийә җәһәттин тәрбийиләш, бу кадирларниң сиясий идийиви җәһәттики әһвали һәм қош тил сәвийисини қәрәллик синап туруш тәләп қилинған.
 
Уйғур елиниң мәлум җайидин зияритимизни қобул қилған бир йеза кадири уларниң йезисидиму һазир "төтни ениқлаш, төтни игиләш хизмити" елип бериливатқанлиқи, өзиниң һазирчә тәҗрибисиз йеңи хизмәтчи болғини үчүн, бу хизмәткә қатнаштурулмиғанлиқини баян қилди.

Йеза кадири: "биз техи йеңиячә болғачқа бизгә ундақ хизмәтләрни тапшурмиди. Һазир йезиға чүшүп ишләватқан кадирларни һәр бир кәнткә ишләш үчүн бөлүвәтти. Уларға деһқан аилилирини тәқсимләп, бу кадирларни "төтни билиш, төтни ениқлаш , төтни игиләш хизмитигә чүшүрди."
 
У бизгә йәнә бу хизмәтниң уларниң йезисида елип берилиш әһвалини тонуштуруп, йезиға хизмәткә чүшкән кадирларға адәм бешиға 30 аилә тәқсим қилинип, деһқанларға қарита омумйүзлүк тәкшүрүш башланғанлиқини баян қилди. 

Йеза кадири: "улар деһқанларниң конкрет әһвалини ениқлайду. Йәни шу аилидә сиясий хаталиқларни өткүзгәнләр барму? деһқанлар немә ишлар билән шуғуллиниватиду? өйлиригә йирақ йеқиндин келидиғанлар барму? деһқанлар қандақ қийинчилиқлар бар? деһқанлар аилисидә қандақ йеңилиқлар бар? дегән мәсилиләрни ениқлайду. Һазир һәр бир кадирға 30 аилини бөлүп бәрди. Бу кадирлар һәр бир аилигә кирип, мән силәргә мәсул кадир. Силәрниң қандақ қийинчилиқлириңлар бар? әһвалиңларни бизгә дәйсиләр. Қанчә мо йериңлар бар? балилириңлар немә ишларни қилиду? қәйәрләрдә ишләйду? сиртқа чиқип ишләватқанлар барму? дегәндәк гәпләрни қилиду. Омумән шу аилиниң барлиқ әһвалини игиләйду."

Дуня уйғур қурултийиниң баянатчиси дилшат решит әпәнди, "төтни ениқлаш төтни игиләш" һәрикитиниң уйғурларға қаритилған йәнә бир қетимлиқ сиясий җәһәттики зәрбә бериш һәрикити икәнликини илгири сүрди.
 
Дилшат решит әпәнди хитай һөкүмитиниң уйғурларға қаратқан бастуруш һәрикитини 60 йилдин буян үзлүксиз давамлаштуруп кәлгәнликини, бу қетим хитайниң "дөләт байрими" мәзгилидики муқимлиқни баһанә қилип, җамаәт хәвпсизлик даирилири елип бериватқан, "100 күнлүк зәрбә бериш һәрикити" гә йәнә, мәхсус "төтни ениқлаш, төтни игиләш" дәп аталған бу хил сиясий җәһәттин зәрбә беришни бирләштүрүп, уйғурларға қаритилған тәқипләшни техиму күчәйткәнликини әйиблиди.

Уйғур вәзийити көзәткүчилириниң қаришичә, нөвәттә хитай һөкүмитиниң уйғур аптоном районида йүргүзүватқан сиясити хәлқара җәмийәтниң  диққитини тартип келиватқан болуп, райондики муқимлиқ мәсилиси хитайни әң әнсиритиватқан мәсилиләрниң бири икән. Шуңа уйғур районида елип бериливатқан һәр қетимлиқ сиясий һәрикәт, әмәлийәттә хитай һөкүмитиниң өзиниң иқтисади тәрәққиятидики байлиқ мәнбәси болған бу земинниң мәңгүлүк әминликигә капаләтлик қилиш үчүн икән.

Юқиридики аваз улинишидин, бу һәқтики мәлуматимизниң тәпсилатини аңлайсиләр.