Qeshqerni 'ikkinchi shénjén' qilip qurup chiqish Uyghurlargha menpe'et élip kélemdu?

Süret, chéqiliwatqan qeshqerdin bir körünüsh.

5 - Iyul ürümchi weqesi yüz bergendin kéyin xitay da'iriliri Uyghur rayonining" iqtisadi sewiyisini yuqiri kötürüsh arqiliq, uzun mezgillik eminlikni berpa qilish" deydighan sho'arni otturigha qoydi. Uningda iqtisadiy arqida qalghan jenubiy shinjang rayonigha asasliq meblegh sélip, qeshqerni " ikkinchi shénjén" qilip qurup chiqish pilan qilindi.

Bügün junggo xewerliri agéntliqi xitay hökümitining qeshqerde "iqtisadiy alahide rayon" qurup chiqish pilanining mezmunlirini xewer qilghan bolup, xewerde körsitilishiche, "qeshqer alahide iqtisadiy rayon" qurulush pilanigha asasen yéngi qurulghan karxanilar "baj kechürüm qilish yaki bajni töwenlitip bérish" deydighan étibar bérish siyasetliridin behriman bolidiken. Sémont, polat - tömür, kan bayliqliri qatarliq sahelerni téximu keng échishqa shara'it hazirlap, qurulush yerlirining kölimi kéngeytilidiken.

Xewerning eng diqqet tartidighan nuqtisi bolsa, qeshqerde kölimi 8 yérim kwadrat kilométirdin, nopusi nechche milyondin ashidighan "katta qeshqer shehiri" qurup chiqilidighan bolup, uning kölimi kelgüside 100 kwadrat kilométirgha yetküzülidiken.

Buningdin sirt, qeshqerde her qaysi türler boyiche 9 baza belgilep chiqilghan bolup, bular toqumichiliq bazisi, kanchiliq bazisi, néfit ximiye bazisi, musulman döletlerge musulmanche yémek - ichmek ishlepchiqirish teminlesh bazisi qatarliq bazilarni öz ichige alidighan bolup, xitay da'iriliri bu arqiliq qeshqerning iqtisadiy tereqqiyatigha qisqa waqit ichide zor ilgirilesh élip kélidighanliqini ilgiri sürmekte.

Biz xitay da'irilirining bu qurulush pilani we pilan'gha asasen qeshqerde néme ishlarning boluwatqanliqini bilip béqish üchün téléfon qilghinimizda téléfon'gha chiqqan bir Uyghur qizi bizning so'allirimizgha jawab berdi.

Téléfonimizgha chiqqan bu Uyghur qiz özining we akisining oqush püttürüp xizmet tapalmighanliqini, bir a'ile kishilirining xizmettin pénsiyige chiqqan dadisining ma'ashighila qarashliq bop qalghanliqini éytip berdi. Bu Uyghur qizining bayan qilip bergenliridin qeshqerni échish pilanigha qarita Uyghurlarning yenila anche ümidwar emesliki we ularning nöwettiki ishsizliq we mal bahasi qatarliq mesililerge köprek köngül boluwatqanliqi körünüp turmaqta.

Biz yene, xitayning qeshqerde "iqtsadiy alahide rayon" qurup chiqish pilanigha qarita chet'ellerdiki Uyghur ziyaliylirining köz qarishini élip béqish üchün türkiye ége uniwérsitétining proféssori alimjan inayet ependini ziyaret qilduq.

Alimjan inayet ependi xitay hökümitining ürümchi weqesining bir yilliqigha az qalghanda qeshqerni shénjén qilip qurup chiqish pilanini otturigha qoyushining bu mezgilde Uyghurlarning naraziliqini peseytip, tasadipiy weqelerning chiqip qélishining aldini élish üchün ikenlikini bildürdi. U, 20 yildin béri dep kéliniwatqan " gherbiy shimalni échish pilani" ning emeliyette Uyghurlargha éghir ziyan élip kelgenlikini, buning netijisining 5 - iyulda otturigha chiqqanliqini qeyt qilip, xitay hökümiti bu qétim otturigha qoyghan qeshqerni "ikkinchi shénjén qilish" pilanining bulardin perqliq emeslikini bildürdi.

Alimjan inayet ependi sözide yene, qeshqerde yolgha qoyulmaqchi bolghan pilanning tégi - tektidin élip éytqanda Uyghurlargha zor palaket élip kélidighanliqini we buning aqiwitining uzun ötmeyla otturigha chiqidighanliqini bildürdi.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.