Xitayning Uyghur qizlirini xitay ölkilirige ishlemchilikke yötkesh siyasiti yenila kücheytilmekte

Xitay da'iriliri namrat Uyghur yéza éshincha küchlirini yötkep ishqa orunlashturush siyasitini 2003 - yilidin buyan yürgüzüp kelmekte. 2006 - Yilidin bashlap xitay hökümiti her yili Uyghur élining jenubiy rayonlirini asas qilip yötkep ishqa orunlashturulidighanlar sanini bir milyon ikki yüz minggha yetküzüp keldi.
Muxbirimiz gülchéhre xewiri
2008.08.20

 Uyghur qizlirining xitay hökümitining pilani buyiche türkümlep xitay ölkilirige ishlemchilikke yötkiliwatqanliqi, Uyghurlarda zor ghulghula qozghighan munazire témilirining biri bolup kelmekte. Xitay da'iriliri mezkur siyasitini Uyghur déhqanlarni bay qilish, sapasini östürüsh siyasiti dep teshwiq qiliwatqan bolsimu, emma bu qizlarning xitay ölkiliride uchrighan teqdir ‏ - qismetliri xitayning mezkur siyasitining eslini ashkarilimaqta.

Uyghur qizlirining xitaygha ishlemchilikke ewetilishi - xitayning siyasiti

Xitay hökümiti Uyghur yéza éshincha emgek küchlirini yötkep ishqa orunlashturush siyasitini otturigha qoyup emeliyleshtürüwatqinigha besh yil boldi, mushu pilan bilen her yili Uyghur élining yéza, nahiyiliridin ishqa orunlishish bahaniside yötkelgenler bir milyon ikki yüz ming adem ‏ - qétimdin éship bardi,Uyghur élidiki mezkur xizmetke mes'ul xitay da'irilirining2007 - yil axiri élan qilishiche,2007 - yil 11 - ayghiche Uyghur élidin yötkelgen emgek küchliri bir milyon ikki yüz ming adem ‏ - qétimdin ashqan bolup, buning 560mingi qeshqer diyaridin iken.

2007 - Yilining özide Uyghur élidin 4000 neper ishlemchi xitay ölkilirige biwaste yötkelgen bolup, 2003 - yilidin buyan xitay ölkiliridiki zawut ‏ - karxanilargha yötkilip barghan emgek küchliri ikki yüz ming ademge yetken. Bular asasen qeshqer, xoten, aqsu hemde qizilsu yéziliridin yötkep kétilgen bolup asasiy salmiqini 18yashtin 25 yashqiche bolghan toy qilmighan Uyghur qizliri igileydu.

Bu siyaset Uyghur qizlirining teqdirini qandaq özgertidu?

Xitay da'iriliri mezkur siyasetni yürgüzüshke bashlighan tartip hazirgha qeder, bir tereptin mezkur siyasetni izchil halda kéngeytip dawamlashturmaqta. Shundaqla aldin belgilen'gen san'gha yetküzüsh üchün deslep ixtiyari, kéyin mexsus siyasiy wezipe süpitide, axirida hetta mejburlash wastiliri bilen qollandi.Bu siyasetni emeliyleshtürüsh üchün yerlik da'iriler hetta bir a'ilidin birni yötkesh, her yili birni yötkesh dégendek yerlik siyasetlerni békitip mejburi emelileshtürgen bolsa yene bir tereptin xitay ölkilirige ishlemchilikke bérishning Uyghurlarning kirimini östürüpla qalmay ularning her tereptiki sapasining ösüshige, teqdirining özgirishige türtke bolidighanliqini teshwiq qilip keldi.

Tengritagh tori 19 - awghusttiki pen - ma'arip xewerliridimu Uyghur déhqan qizlirining xitay ölkilirige ishlemchilikke ewetilishining ularning sapasining ösüshide türtkilik rol oynighanliqi heqqide teshwiqat xewiri élan qildi.

Mezkur xewerde qeshqer yéngi sheher nahiyisidin bolghan 19 yashliq Uyghur qizi aygülning, üch yil burun tiyenjindiki melum ayaq zawutigha ishlemchi bolup bérishi bilen her ayda ikki ming yüen ma'ashliq bolup pütün a'ilisining iqtisadi kirimini ashurghanliqi, xitay tili we bashqa jehette medeniyet kespi sapalirining yuqiri kötürülüp pütün nahiyisidiki qizlarning hewes qilish obyékti bolup qalghanliqi yézilghan.

Xewerde tekitlinishiche, xitay hökümitining Uyghur élining jenubidiki namrat Uyghur yézilirigha qaratqan bu xil yötkep ishqa omumlashturushtin ibaret siyasiti ularning omumiy sapasini yuqiri kötürüshte ünümlük rol oynimaqta iken.

Emma xitay hökümitining bu teshwiq bayanlirining del eksiche bir aydin buyan Uyghurche barliq tor betlerde " ichkiridiki Uyghur pahishe qizning kechürmishi" namliq maqale eng qizziq mulahize dawamlishiwatqan munazire témisi bolup qaldi.

Ishlemchilikke bérip xitayda pahishige aylan'ghan qiz

Uyghurlarda küchlük munazire inkaslarni qozghighan bu maqalida ene shu xitayning xitay ölkilirige ishlemchi yötkesh siyasiti bilen qeshqerning besh kérem nahiyisi boyla yézisidin "herbir a'ilidin birni yötkesh" shertige toghra kélip qélip, bir türküm qizlar bilen xitayning shendung ölkisidiki bir tikküchilik zawutigha ewetilgen bir Uyghur qizning xitay ölkisidiki qismetliri yézilghan.

Maqale aptori shendunggha barghandin kéyinki hékayisini bayan qilip, zawut bashliqining özini bashqa xitaylargha jinsiy qul ornida satqanliqini, basqunchiliqqa uchrighandin kéyin pak ippitidin, barliq ümid arzuliridin ayrilghan, xitay ölkiside birmu yar yöliki bolmighan sadda bu déhqan qizining, ne qanuniy éngi ne özini qoghdash éngi bolmighanliqi, tuyuqsiz kelgen zerbidin chüshkünleshkenliki seweblik zawut bashliqining pilani hemde orunlashturushi bilen qedemmu qedem pahishilik yoligha mangghanliqini yazidu. U maqalida yene bu 8 xil qismetke qalghan peqet özi yalghuzla emesliki tekitligen bolup, " ikki üch künde manga dawamliq bashliqning tonushturushi bilen xéridar kélip turdi, ular birdinmu kélip baqti, ikki üchi birlikte kélip méni élip chiqip ketkenlermu boldi, bilsenglar nahayiti azabliq idi, elwette bundaq ish qiliwatqan peqet men birla qiz emes idim. Bir munche qizlar hemmisi özimu bilmigen halda bu yolgha kirip qaldi, biz kündüzi quldek ishlisek, kéchisi xéridar küttuq"... Dep yazidu.

 Bu qiz yene özining bir xitayning qolidin yene birining qoligha bir sheherdin yene bir sheherge, pahishexanilardin yene meyxanilargha hemrahliqqa, pahishilikke sétilghanliqini we qanchilik derijide azabliniwatqanliqini, xitay ölkilirige aldinip kelgenlikige qanchilik pushman qiliwatqanliqi hem ökünidighanliqini teswirleydu.

".... Hergiz ichkirige kélip qalmang"

We axirida yene sergüzeshtilirini yézishtiki meqsitini ipadilep " axirida men Uyghur diyaridiki barliq Uyghur qizlirigha shuni tewsiye qilimenki, hergiz ichkirige ish izlep kelmek, eger pahishe bolghan teqdirdimu ichkirige kelmek bu yerdiki xéridarlar pahishilerni adem qatarida körmeydu, her xil usullarda sizni qiynaydu. Meyli qandaqla seweb bilen bolsun hergiz ichkirige kélip qalmang" dep endishilik ötünidu.

Mezkur maqale Uyghur tor betliride xitay ölkilirige ishlemchilikke ewetish siyasitining rezil bir tedbir ikenliki, bu yolning sadda déhqanlar oylighandek a'ile kirimi ashuridighan we yaki teshwiqattikidek halliq sewiyige yétip sapasi örleydighan yol bolmastin Uyghurlarni nabut qilidighan, menggülük xorluq hem azabqa duchar qilidighan tuyuq yol ikenliki heqqide signal ikenliki tehlil qilinmaqta.

Yene beziler, bu qizning kechürmishlirini, xitay ölkiliridin qaytip kelgen bezi qizlarning özini öltürüwélish sirining yéshilmisi süpitide mulahize qilghan.

Mezkur maqalining aptori shundaqla bash pérsonazh bilen alaqilishishqa tirishqan bolsaqmu uning salahiyitini éniqlash imkaniyiti bolmidi.

Tenqid hem naraziliqlar ichide dawamlishiwatqan siyaset

Emma xitay ölkilirige hemde Uyghur élige qaratqan ziyaretlirimizdin shundaqla Uyghurlardin kelgen inkaslardin mushuninggha oxshash xitay ölkilirige ishlemchilikke barghan Uyghur qizlirining insaniy heq hoquqlirining depsende boluwatqanliqi, ularning menpe'etlirining qoghdalmaywatqanliqi heqqide melumatlargha ige bolup turmaqtimiz.

Derweqe Uyghur élining bezi jaylirida xitayning Uyghur qizlirini xitay ölkilirige yötkesh siyasitige qarshi inkaslar hetta kuchada naraziliq namayishlirimu bolup ötken idi.

Chet'ellerdiki Uyghur teshkilatliri shundaqla xelq'aradiki birqisim insan heqlirini qoghdash teshkilatliri hemde amérika we yawrupa parlaméntidiki bir qisim erbablar xitayni mezkur siyaset arqiliq Uyghurlar üstidin étnik qirghinchiliq élip barmaqta dep eyiblimekte.

Halbuki xitay hökümitining yéza éshincha emgek küchlirini xitay ölkilirige yötkesh siyasiti dawamlashmaqta,xitay hökümitining pilanida 2010 yiligha barghanda Uyghur yéziliridin yötkep ishqa orunlashturulidighanlar bir milyon besh yüz ming adem qétimgha yetküzülmekchi. Uyghur yéziliridin türkümlep Uyghur qizliri natonush xitay ölkilirige yolgha sélinmaqta.

Bu Uyghur qizlirining yene qandaq teqdir qismetlerge uchrishi Uyghurlar üchün teshwishlik so'allar peyda qilidu.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.