Qosh til ma'aripi téximu kücheytilmekte

• Muxbirimiz gülchéhrening bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

30 – Mart küni bir Uyghur kishi qeshqerdiki héytgah meschiti yénidin ötüwatmaqta. Jem'iyet bésimliri we ishqa orunlishi jehetlerdiki qolaysizliqlar Uyghur ata - anilarni balilirini xitay tilida oqutushqa mejbur qilmaqta. AFP

Nöwette Uyghur élide Uyghur tilining orni barghanche yoqap, ishlinish da'irisimu nahayiti cheklik bir haletke yetti. Jümlidin milliy ma'aripning ornigha qosh til ma'aripining dessitilishi bilen, hetta ma'ariptimu Uyghur tili oqutulishi ajizlashturulmaqta. Xitay hökümitining Uyghurlargha qolliniwatqan qosh til ma'arip siyasiti yéqinqi bir nechche yildin béri téximu kücheytildi. Xitay hökümiti ötken yilidin bashlap Uyghur élining sheher, nahiye hetta yéza‏ - kentlirigiche xitayche mektepler bilen Uyghur mekteplirini birleshtürüsh siyasitini omumlashturmaqta.

Tizlitiliwétilghan qedem

Qeshqer hökümet toridin ashkarilishiche, nöwette Uyghurlar eng köp olturaqlashqan qeshqer teweside mekteplerni birleshtürüsh bir tutash pilanliq élip bériliwatqan bolup, bulturdin bashlap maralbéshi nahiyiside qosh tilda oqutulidighan mekteptin 7 sining kéngeytip qurulushi tamamlan'ghan. 472 Neper oqutquchi bir tutash qosh til imtihani boyiche tallinip xizmetke qoyulghandin bashqa bu mekteplerge mexsus xitayche ders ötidighan 40 neper xitay oqutquchini yéngidin orunlashturghan.

Maralbéshi nahiyisidejemiy 31 mektepte xitay tilini asas qilip oqutidighan qosh til sinipidin 60i tesis qilinip hazirghiche 2270 neper Uyghur oqughuchi qobul qilin'ghan. Qeshqer hökümet tor bétide ötken hepte bérilgen melumatta körsitilishiche, mekteplerni birleshtürüsh her qaysi kentlergiche omumlashturulmaqta iken. Shundaqla buning üchün oqutquchilarningmu xitayche sewiyisini östürüsh üchün mexsus terbiyilesh élip bérilmaqta iken.

Hökümet kütkinige yetmekte

Uyghur élidin igilishimizge qarighanda, Uyghur tilining her sahelerde hetta ma'ariptimu rolining ajizlashturulishigha egiship, Uyghur ata -anilardimu balilirini xitayche oqutushqa mejbur bolushtek bir halet shekillen'gen. Bezi ata ‏- anilar gerche til öginish yaxshi ish bolsimu emma öz ana tili terbiyisini asasliq orun'gha qoyup xitayche we bashqa tillarni qoshumche öginishning eqilge muwapiq ikenlikini, emma jem'iyette xitay tili asasliq orunda bolghachqa, balilirining kelgüsidiki istiqbalidin endishe qilip amalsiz balilirini kichikidin xitayche oqutushqa mejbur boluwatqanliqini bildürmekte. Hetta maralbéshi nahiyisidiki bir déhqan atimu ziyaritimizni qobul qilip xitay tili ma'aripining kücheytilishige bolghan qarashlirini ipadilidi.

"Xitaychini yaxshi bilmise kelgüside xizmet tapalmaydu, hetta jan baqalmaydu" dégendek, xitay siyasiti tüpeyli peyda bolghan bu endishe peqet ata ‏- anilarnila ghemge sélipla qalmay, hetta kelgüsi üchün güzel chüshlerni körüshke hem shu arqiliq tiriship oqushqa righbetlinishke tégishlik yash‏- ösmürlernimu teshwishke salmaqta iken.

Nöwette Uyghur ziyaliyliri, özlikidin emes zorlap téngilghan, mejburlan'ghan,xitay tili ma'aripining bir tereptin Uyghur milliy ma'aripigha eslige keltürgüsiz chékinish hemde ziyanlarni élip kélish bilen birge, ewladlarning chongqur bilim igiliyelmesliki hemde sapasining töwenlep kétishige seweb bolup qélishidin endishe qilmaqta. Chet'ellerdiki Uyghur pa'aliyetchiliri bolsa, xitayning qosh tilliq ma'arip namidiki ma'aripni xitaychilashturush siyasiti " ochuq ashkara assimilyatsiye siyasitidur, xitay bu arqiliq tilimizni, medeniyitimizni untuldurush bilen birge,ewladlirimizni assimilyatsiye qilish sür'itini tézletmekte" dep eyiblimekte.(Gülchéhre)