Uyghur ma'aripi yéngi oqush mewsumide

• Muxbirimiz gülchehrening bu heqtiki melumati
• Download story audio

2003 – Yili 13- séntebir küni korlidiki melum mekteptiki Uyghur oqughuchilar xitayche ders almaqta. AFP

Séntebir éyi yéngi oqush mewsumi, emma Uyghur élide yéngi mektepke kirgen bashlan'ghuch hem ottura mektep Uyghur oqughuchilarghila emes, hetta teyyarliq sinip baghcha balilirimu pütünley xitayche ma'arip qobul qilidu. Xitay ma'arip ministirlikining mexsus höjjiti bilen bu yéngi oqush mewsumidin bashlap yolgha qoyulghan "az sanliq milletlerning qosh tilliq ma'arip oqutush matériyalliri"Uyghur élide hazirche Uyghur hemde qazaq tilidiki mekteplerde tarqitilghan. Shundaqla oqush bashlashning aldi keynide qosh tilliq ma'arip siyasitige maslishish üchün, oqutquchi oqughuchilargha mexsus siyasi idiye exlaq terbiyisi élip bérilmaqta iken.

Oqushluq pütünley qosh tilliq qilindi

Uyghur aptonum rayonluq ma'arip nazaritining tor bétidin ashkarilinishiche, Uyghur aptonum rayoni boyiche 1 - séntebir yeni yéngi oqush mewsumidin bashlap barliq ottura bashlan'ghuch hemde teyyarliq sinip baghcha mektepliride "qosh tilliq oqush matériyali" boyiche ders ötülüshke bashlighan. Buning aldida aptonum rayonluq hökümet hemde ma'arip tarmaqliri birlikte "yéza kentlerdiki az sanliq milletler teyyarliq sinip oqutush tézisi" we" qosh til ma'aripi xizmitini bashqurush qarari" qatarliq matériyallar arqiliq oqutquchilarni terbiyilesh xizmitini élip barghan.

Qosh til ma'aripi heqqide tüzülgen tizis hemde qararlarda, azsanliq millet oqughuchilirigha xitay tili ma'aripini asasliq kücheytip élip bérish, xitay tili öginishte balilarning anglash, oqush, yézish, sözlesh meshiqige gewdilik ehmiyet béripla qalmay ulargha adettimu xitayche sözlishish muhiti yaritish telep qilin'ghan.

Uyghur aptonum rayonluq ma'arip nazaritidin ashkarlinishige qarighanda nöwette Uyghur éli ma'aripida bashlan'ghuchtin burun hemde bashlan'ghuch toluqsiz ottura mektep qosh til dersliklirini yéngilap tüzüsh yeni qosh til ma'arip boyiche teyyarlash tamamlinip, toluq ottora dersliklirini terjime qilish xizmiti jiddi élip bérilmaqta iken. Shundaq toluq ottura mektep qosh til oqutquchilirini terbiyilesh xizmetlirimu bashlinish aldida iken.

Qosh tilliq ma'aripi tekshürüsh ömiki Uyghur élide

Ürümchidin ige bolishimzche, yéngi oqush mewsumi bashlinishi bilen Uyghur élidiki ottura bashlan'ghuch mekteplerde qosh til ma'aripi namidiki xitayche ma'aripning élip bérilish ehwalini közdin kechürüsh üchün xitay merkizi hökümiti, séntebirning béshida mexsus tekshürüsh ömikini Uyghur élige ewetken bolup, ular Uyghur mekteplirining qosh til ma'aripining élip bérilish ehwali, siyasiy idiyiwi qurulushi, hemde sapa ma'aripi qatarliq üch terepni asas qilip tekshürüsh élip barmaqta iken.

Merkezning mezkur tekshürüsh ömiki bashliqi xitay ma'arip ministirliki asasiy ma'arip komitéti bashliqi gaw xung, ürümchidiki xitay mektipi bilen birleshtürülgen -1 bashlan'ghuch mektepni ziyaret qilish jeryanida oqutquchi oqughuchilargha " mekteplerde siyasiy idiyiwi exlaq terbiyisini élip bérish tolimu ehmiyetlik, qosh tilliq ma'arip yolgha qoyuliwatqan nöwettiki peytte buni boshashmay, uzun muddet ching tutush zörür, bolupmu bu xitay oqughuchilar bilen az sanliq millet oqughuchilirining ottursidiki munasiwetlerni bir terep qilishta nahayiti inchike xizmetlerni élip bérishqa toghra kélidu. Dölet ma'aripning tereqqiyati, sélinmisi heqqide yeneküch chiqirishqa toghra kélidu. Emma bezi mesililerni yenila yerlik ma'arip tarmaqliri öz küchige tayinishqa toghra kélidu " dégen.

Oqutquchilargha til we siyasiy idiye shertliri qoyulmaqta

Bu yéngi oqush mewsumide Uyghur élidiki milliy ottura bashlan'ghuch mektepler xitay mektepliri bilen asasiy jehettin birleshtürülüp boldi, qalghan az bir qismimu xitay hökümitining pilani boyiche mushu yilning axirighiche birleshtürülidu. Shundaqla oqughuchilar Uyghur til edebiyati qatarliq bir qanche dersliktin bashqa hemme asasliq dersliklerni pütünley xitay tili ma'aripi boyiche qobul qilidu. Uyghur ma'aripining jiddi türde xitaychilashturulishi nöwette Uyghur élidiki qosh til mekteplirige oqutquchi yétishmeslik bésimini élip kelgen. Yeni xitay tilida ders béreleydighan oqutquchilar kemchil bolush omumiy yüzlük mesile bolup qalghan. Buning üchün ma'arip tarmaqliri her qaysi jaylardin, jem'iyettin qosh til oqutquchilirini teklip qilmaqta iken.

Mesilen aptonom rayonluq ma'arip nazariti qatarliq munasiwetlik tarmaqlarning ottura - bashlan'ghuch mekteplerge yéngidin oqutquchi köpeytish, teklip qilip ishlitish toxtamini yolgha qoyush pikirde [2003] 23 - nomurluq höjjitide mundaq yézilghan.

2006 - Yilidiki ottura - bashlan'ghuch mektep oqutquchi, ishchi - xizmetchilerni köpeytip qobul qilish imtihanda yenila xenzu tili we qosh tilda ders ötidighan oqutquchilarni toluqlash asas qilinidu. Milliyche oqughanlar ichide alahide kesp (muzika, tenterbiye, resim) ni püttürgenlerdin we xenzuche til yéziqtiki her qaysi kesplerdin muwapiq nisbette oqutquchi toluqlinidu. Bir tutash imtihan élinip elaliri tallap qobul qilinidu.

Birinchi, Imtihan élishtiki pirinsiplar 1. Asasi qatlam üchün xenzu tili oqutquchisi toluqlash prinsipi. 2. Ashkare hem bara wer bolush, riqabetleshtürüp elalirini tallash prinsipi. 3. Penler we xadimlar qurulmilirini tengshesh prinsipi.

Ikkinchi , mekteplerge toluqlinidighan her xil pen oqutquchiliri milliyche bashlan'ghuch mektepler üchün xenzu tili, xenzuche ötilidighan matématika, muzika, tenterbiye, resim oqutquchiliri. Ottura mektepler üchün xenzu tili, xenzuche ötilidighan matématika, xenzuche ötilidighan fizika, xenzuche ötilidighan ximiye, muzika, tenterbiye, resim oqutquchiliri. Xenzuche: bashlan'ghuch mektepler üchün hemme pen oqutquchiliri. Ottura mekteplerning hemme pen oqutquchiliri.

Bu yilqi oqutquchi qobul qilishta qoyulghan shertler ichide kespi sewiye jehettiki shertlerge qarighanda yenila xitay tili hemde siyasiy idiyiwi jehettiki shertler asasliq gewde qilin'ghan.

Yeni 1. Siyasiy- idiyiwi sherti

1) Kompartiyini himaye qilidighan, sotsiyalistik wetenni söyidighan, töt asasi pirinsip, islahat, échiwétish wesotsiyalistik zamaniwilashturush qurulushida ching turidighan, partiyining lushyen, fangjén, siyasetlirini himaye qilidighan, wetenning birliki, milletler ittipaqliqi we ijtima'iy muqimliqni angliq qoghdaydighan, bayriqi roshen halda milliy bölgünchilik we qanunsiz diniy heriketlerge qarshi turidighan, din'gha étqad qilmaydighan, diniy heriketlerge qatnashmaydighan, dinning mekteplerge singip kirishini angliq halda dadil tosidighan bolush. 2) Oqutquchiliq kespini söyidighan, ish ornini qedirleydighan, kishiler üchün ülge- ustaz bolidighan, kitap oqutup adem terbiyileydighan, yaxshi kespiy exlaq hazirlighan bolush. 3) Qanun - intizamgha ri'aye qilidighan, istili toghra, oqutush ilimige pishqan, dewr bilen teng ilgirileydighan, kespchanliqi we mes'uliyetchanlqi küchlük, teshkilning orunlashturushigha boysunidighan, chet, yiraq, namrat yéza- qishlaq mekteplirige özlikidin baridighan bolush uningdin bashqa yene staji we salametlik sherti, yéshi tini saghlam, nuqsansiz bolushi kérek. We bashqilar.

Qosh tilliq ma'aripining kücheytilishige mas halda siyasiy öginish kücheytildi

Uyghur élidin kelgen bezi inkaslargha asaslan'ghanda, bu yéngi oqush mewsumi bashlinishtin burun, aliy mekteptin ta bashlan'ghuch mektep oqutqichilirighiche bezi Uyghur mektepliride oqutquchilarni bir ay burun, beziliride ikki hepte burun yighiwalghan bolup, oqutquchilar omumyüzlük" siyasiy idiye qanun asasiy bilim derslikliri"ni öginishke uyushturulghan. Shundaqla axirda resmi qeghez yüzide imtihan bergendin sirt tesirat sözleshke oxshash siyasiy öginish élip bérilghan.

Bu öginishte oqutquchilar asasen toghra ma'arip istilini yétildürüsh, milliy bölgünchilikke, qanunsiz diniy terbiye élip bérishke qarshi turush, mektepning muqimliqini birinchi orun'gha qoyush, qosh til ma'arip siyasitining izchillishi üchün passip amillargha qarshi turush hemde aktip rol oynash qatarliqlarni mezmun qilghan matériyallarni ögen'gen. Hetta bu xil terbiye bezi mekteplerde oqutquchilarghimu ders bashlashtin burun élip bérilgen.

Uyghur ziyalyliri xitay hökümitining chiqarghan qosh til oqushluqi bilen Uyghur ma'aripining xitaychilashturush sür'iti téximu tizligendin bashqa, buning oqutquchi hemde oqughuchilarghimu az bolmighan bésimlarni élip kélishi hemde buning bilen ma'arip süpitide zor chékinish yüz bérishning muqerrer ikenlikini otturgha qoymaqta. (Gülchéhre)