Xitay, Uyghur élide qosh - tilliq mektep we yeslilerni qurushni tézletmekte

• Muxbirimiz gülchéhrening bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Xitay hökümiti 2006 - yili 8 - ayning 23 - küni " Uyghur aptonom rayonluq partkom we hökümetning qosh tilliq ma'arip xizmitini kücheytish" qararini élan qildi we shuning bilen birge " Uyghur aptonom rayonida az sanliq millet yesli ma'aripini qosh tillashturush heqqidiki " pikrini tarqatqan idi.

Mezkur qararda az sanliq milletlerge bolupmu yézilardiki az sanliq millet balilirining mektepke kirishining aldidiki ang terbiyisini qosh tilda élip bérish tekitlen'gen bolup, "az sanliq millet balilirining mektepke kirishtin ikki yil burun xitay tilida terbiyilesh élip bérish arqiliq, ularning asasiy ma'arip we uningdin yuqiri ma'arip basquchlirida xitay tilida ma'arip qobul qilish asasini tiklesh lazim" dep körsitilgen.

Yesli ma'aripini qosh tillashturush, xitayning 11 - besh yilliq pilanigha kirgüzülgen bolup, xitay hökümiti 2010 - yiligha qeder, qeshqer xoten aqsuni öz ichige alghan jenubiy Uyghur élini asas qilip yette oblast we 56 nahiyide 258 ming az sanliq millet balilirining ang terbiyisini qosh til ma'aripida yeni xitay tilida élip bérishni pilan qilghan.

Xitay hökümiti mezkur pilanning emeliylishishi üchün besh yilgha bölüp 430 milyon yüen ajritidiken we bu jeryanda xitay hökümiti 2006 - yilidin bashlap az sanliq millet balilirining deslepki ang terbiyisini xitay tilida élip bérish üchün, qosh til yesli oqutquchilirini terbiyileshni kücheytish we nahiye yézilardimu qosh til yeslilirini qurushni kücheytip kéliwatmaqta. Uyghur aptonom rayonluq hökümet qosh til mektep we yeslilirini qurushni kücheytish heqqidiki pikride" Uyghur aptonom rayonida her bir kentte bir qosh til bashlan'ghuch mektipi bolsa choqum bir qosh til yeslisini maslashturup qurushni ishqa ashurush"ni telep qilghan. Xitay hökümiti 2006 - yilidin 2010 - yiligha qeder bolghan 11 - besh yilliq pilani boyiche yuqirida tilgha alghan tedbirliri ishqa ashsa besh yil ichide Uyghur élide 56 sheher hem nahiyilerdiki qosh tilliq yesliliride az sanliq millet perzentlirining %85 ti deslepki ang terbiyisini xitay tilida bashlaydu.

Buning üchün 6000 neper qosh til yesli oqutquchisi mexsus terbiylinidiken. Uyghur élide 2006 - yilidin buyanqi qosh til yeslilirining qurulush sür'itige qarap xitay hökümitining yesli ma'aripini xitaychilapshturush sür'itining intayin téz boliwatqanliqini perez qilishqa bolidu.

Uyghur aptonom rayonluq ma'arip nazariti 2006 - yili 8 - ayda Uyghur élide 1000gha yéqin qosh til teyyarliq siniplirida oquwatqan az sanliq millet balilirining 15, aldinqi alte yildikige qarighanda 50 hesse köpiyip 15 minggha yetkenlikini élan qilghan bolsa, 2007 - yilida qosh til yeslisi we teyyarliq siniplirining 2982 ge yétip, oqughuchilar sanining 93minggha yetkenlikini élan qildi.

Uyghur élining ma'aripqa da'ir xewerliridin ashkarlinishiche, xitay da'iriliri bu yil Uyghurlar zichliship olturaqlashqan rayonlarda qosh tilliq yeslilerni qurushqa alahide küch ajritiwatqan bolup, yéqindila Uyghur aptonom rayonluq baghcha ma'aripi pidagogika kespini püttürgen 105 neper yesli oqutquchiliri mexsus qeshqer wilayitining her qaysi yézilirida qurulghan qosh til yeslilirige teqsim qilin'ghan.

Nöwette xitay da'iriliri türlük étiwar bérish hem yuqiri teminatlar bilen yenimu köpligen qosh til oqutquchilirini yézilardiki qosh til yeslilirige bérishqa righbetlendüriwatqan iken.

Xitay hökümiti az sanliq millet balilirigha deslepki ang terbiyisidin bashlap xitayche ögitish, milliy ma'arip süpitini yuqiri kötüridu, az sanliq millet balilirining sapasining yuqiri bolushigha asas salidu dep teshwiq qilmaqta. Emma xitay hökümitining bu xil balilargha deslepki ang terbiyisinimu xitayche élip bérishi bilen, Uyghur ata anilar balilirining öz ana tilini öginishi hem milliy xaraktérlirining yétilishining tosalghugha uchrishidin endishe qiliwatqan bolsa, Uyghur ma'aripchiliri hem köp sandiki Uyghur ziyaliyliri xitay hökümitining yesli ma'aripini bu sür'ette téz xitaychilashturushning balilar ma'aripi, pidagogika ilmighimu yad bolghan shundaqla eksiche netijilerni hasil qilidighan natoghra tedbir ikenlikini, bu xil siyasetning assimilyatsiye qilish gherizidin dérek bériwatqanliqini otturigha qoymaqta.

Bu heqte Uyghur élide pidagogika ilmida xéli nopuzgha ige, bir aliy mektep oqutquchisi hazir amérikida bilim ashuruwatqan Uyghur ziyalisi öz köz qarashlirini otturigha qoydi. (Gülchéhre)