' Qosh til' ma'aripi 2008 - yilida ....

Uyghur élide yolgha qoyuluwatqan yeni Uyghurlar shundaqla xitaydin bashqa milletler ma'aripida yürgüzülüwatqan " qosh til" ma'aripining 2008 - yilidiki ehwaligha köz yügretkinimizde, bu bir yilning Uyghur éli ma'aripida zor özgirishler bolghan bir yil ikenlikini körüwalalaymiz.
Muxbirimiz gülchéhre
2008.12.31
qosh-til-xoten-mektep-305 Uyghur élining xoten wilayitidiki melum bir qosh - til mektipining oqughuchiliri.
AFP Photo

Bolupmu eng körinerliki shuki, xitay da'iriliri qosh til oqutushini emeliyleshtürüsh layihisi buyiche Uyghur élining ul ma'aripi yeni gödeklerning mektepke kirishtin burunqi ang ma'aripini qosh tillashturush, emeliyette xitaychilashturushni ishqa ashurushni tézleshtürdi. Halbuki bu, Uyghurlarda "qosh til ma'aripi emeliyette xosh Uyghur tili ma'aripi" bolup qaldi dégen naraziliq pikirlerni meydan'gha keltürdi.

Xitay hökümiti "qosh til ma'aripi " namidiki ma'arip siyasitini, Uyghur ma'aripi ornigha dessitishke bashlighandin buyan, yillardin buyan Uyghur éli ma'aripida yüz bériwatqan özgirishler shuni körsitip turuptiki, qosh tillashturush qedimining chongqurlishishi axiri Uyghur tilining ma'arip saheside passip haletke ötüp qélishini keltürüp chiqardi.

Nöwette aliy mekteplerde oquwatqan xitay bolmighan oqughuchilargha ayrim kesplerdin bashqa barliq dersler xitayche ötülmekte. Toluq we toluqsiz ottura mekteplerde barliq tebi'iy pen dersliri xitayche ötülmekte. Bashlan'ghuch mektep birinchi yilliqidin bashlap Uyghur balilirigha xitayche ders ötülüshke bashlidi. Emdilikte Uyghur élining barliq yéza ‏ - qishlaqliridimu qosh til yesliliri échilip Uyghur baliliri deslepki ang terbiyisinimu özliri bilidighan chüchük ana tilida emes, belki qosh til yesliliridiki xitay terbiyichiliridin xitay tilida qobul qilishqa bashlimaqta.

Mana buni 2008 - yilida Uyghur ma'aripida yüz bergen eng zor özgirish diyishke bolidu. Yeni, xitay hökümiti 2008 - yil béshida Uyghur aptonom rayonining qosh til ma'aripini zor küch bilen tereqqiy qildurush qarari bilen besh yilda 3 milyard 750 milyon yüen meblegh ajritip, mexsus Uyghur élining yesli ma'aripini qosh tillashturushni emelge ashuridighanliqini élan qildi.

Shundin étibaren Uyghur élining her qaysi sheher, nahiyiliridiki Uyghur balilar baghchiliri ma'aripi xitaychilashturulghandin sirt, bu meblegh arqiliq yéza ‏ - qishlaqlarghiche qosh til yesliliri quruldi, qosh til yeslilirini püttürmigen gödeklerning bashlan'ghuch mekteplerge qobul qilinmaydighanliqidek belgilimiler bilen déhqan, charwichi ata ‏ - anilarmu balilirini öz kent, yézilirida qurulghan qosh til yeslilirige bérishke mejbur boldi.

Misalgha alsaq, qeshqer kona sheher nahiyisining özidila yéngi qurulghan qosh til yeslilirining sani 90 ge yetken.Pütünley xitayche terbiye élip bérilidighan bu yeslilerde üch yashtin besh yashqa qeder 7 mingdin artuq Uyghur gödekliri terbiyilenmekte.

2008 - Yilliq Uyghur éli ichide échilghan xitay toluqsiz ottura siniplirigha Uyghur élining yéza‏ - qishlaqliridin qobul qilin'ghan xitay bolmighan oqughuchilar 5 ming 205 neperge yetti. Bu eslidiki pilandin yene %68 ashurulghan. Bu yil xitay ölkiliride échiliwatqan shinjang sinipliri 28 sheherde 50 orun'gha köpeytilip yiligha besh mingdin oqughuchi qobul qilidighan boldi.

Xitay da'iriliri yene, bu yil 8 - ayda pütün Uyghur éli tewesidiki barliq mekteplerde pütünley xitayche oqutushni yolgha qoyushni 2015 ‏ - yili emeliyleshtürüsh pilanini otturigha qoyghan.

Bu pilanning basquch ‏ - qedemliri aldi bilen yesli ma'aripida qosh til oqutushni kücheytip, xitay tili asas qilin'ghan az sanliq millet ösmürlirige mas kélidighan qosh til teyyarliq siniplirini aktip échish, milliy we xitay yeslilirini omumyüzlük birleshtürüsh, charwichiliq rayonlirigha nisbeten bir yilliq xitayche ögitishni ishqa ashurush, 2010 - zor tirishchanliq körsitip 2010 ‏ - yiligha barghanda déhqanchiliq, charwichiliq rayonliridiki qosh til yeslilirining qosh tilliq ma'arip sewiyisini sheherning ottura derijilik sewiyisige maslashturush, 2008 - yili küzdin bashlap bashlan'ghuch 3 ‏ - yilliqlarda ana tilidin bashqa barliq derslerni xitayche oqutush, 2011 ‏ - yili küzdin bashlap bashlan'ghuchtiki barliq yilliqlarda ana tilidin bashqa barliq derslerni xitayche oqutush.

2008 - Yili küzdin bashlap yene toluqsiz ottura siniplirida barliq tebi'iy pen derslirini xitayche oqutush, 2011 - yili küzdin bashlap toluqsiz birinchi yilliqtin bashlap ana tili dersidin bashqa derslerni xitayche oqutush, toluq ottura 1 - yilliq siniplirida 2009 - yili küzdin bashlap tebi'iy penlerni xitayche oqutush, 2012 - yili küzdin bashlap toluq ottura mekteplerde ana tilidin bashqa barliq derslerni xitayche oqutush qatarliqlar.

Yeni démek eger xitay da'irilirining Uyghur éli ma'aripini qosh tillashturushtiki mushu xil pilani ishqa ashurulghan teqdirde 2015 - yiligha barghanda Uyghur élidiki barliq mekteplerde pütünley xitay tilida ders sözlesh, xitayche ders anglash we shundaqla xitayche ders matériyallirini ishlitish omumlishidu.

Ras shundaq bolghanda, köp sandiki Uyghur ziyaliyliri kinaye qilip éytqandek "qosh til" ma'aripining "xosh ana til" ma'aripigha barawer bolup qélishini mubalighe déyishmu tes bolushi mumkin.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.