70% Хитайниң җаваби: биз җуңголуқ болушни халимаймиз

Дохтурларниң дезинфексийә қилинмиған йиңниләр билән кесәлләргә окул уруши сәвәбидин әнхүй вә хенән өлкилиридә пәйда болған җигәр яллуғи юқумлуқ кесәллики билән юқумланғанларниң ениқланған сани бүгүн 168 нәпәр киши болған. Шинхуа ахбарат агентлиқи 29-ноябир күни бу тоғрисидики учурни елан қилғандин кейин, германийә вә франсийә ахбарат органлири бу һәқтә нәқ мәйдандин йәниму илгириләп әһвал игиләшкә теришқан. Германийә долқунлири радиосиниң 29-ноябирдики мәлуматида бу кесәлликниң әнхүй билән хенән өлкилири чегрилинидиған юңчең шәһири мачав базиридики бир хусус игидарчилиқидики давалаш орнидин таралғанлиқи илгири сүрүлгән иди. 30-Ноябирдики “җуңголуқниң балиси боламсиз?” намлиқ хәвәрдә баян қилинишичә, бу қетимқи җигәр кесилигә гириптар болғанларниң мутләқ көп қисми балилар икән.

Хитайдики 10 мәшһур қәләмкәшниң бири болуп баһаланған тор язғучиси лю йимиң бу мунасивәт билән мақалә елан қилип, хитайниң сәһийә саһәсидә сақлиниватқан мәсилиләрни оттуриға қоюш билән биргә, муһими хитайдики балиларниң үзлүксиз бәхтсизликкә йолуқуватқанлиқини тәпсилий баян қилған. Балилар бәхтсизликиниң хитайдики әң чоң паҗиәләрниң бири болуватқанлиқини, балиларниң мәктәпләрдә, аилиләрдә, кочиларда һәрхил сәвәбләр билән өлүватқанлиқини вә өлтүрүлүватқанлиқини ашкарилиған.

Германийә долқунлири радиосида 30-ноябир елан қилинған “җуңголуқниң балиси боламсиз?” намлиқ тәпсилий хәвәрдә лю йимиң оттуриға қойған хитай җәмийитидики мәсилиләр мундақ баян қилинған:
2008-Йили сичүәндә 8 бал йәр тәвригәндә өлгәнләрниң мутләқ көп қисми мәктәп балилири иди. 2006-Йилила хитайда намәлум юқумлуқ кесәллик сәвәби билән нурғун бала қаза қилған. Бир қанчә йил илгири зәһәрлик сүт парашоки сәвәбидин йәнә нурғун балилар зәһәрләнгән вә өлгән иди. 2010-Йили зәһәрлик сүт парашоки вәқәси йәнә йүз бәрди. Гәнсуда йүз бәргән қатнаш вәқәсидә 21 бала һаятидин айрилди. Бундақ қатнаш вәқәлиридә өлүватқан балилар наһайити көп. Җуңгода хиш-кесәк қуюватқан бала қара ишчиларниң сеймасини даим көрүп туримиз. Көмүр канлирида ишләватқан бала ишчиларниң һали техиму хәтәрлик. Зәһәрлик чекимликтин кесәл юқтурувалған балиларму аз әмәс. Йәни, балилиқниң ләззитини сүрәлмәй өлүватқан вә харлиниватқан балиларниң һесаби йоқ. Җуңгода балилар мәсилиси, мәсилә һалидин адәттики нормал һадисигә айлинип кәтти. Җуңго һөкүмити әзәлдин бу мәсилигә көңүл бөлүп бақмиди. Әмәлийәттә бу, омумлашқан иҗтимаий мәсилә вә түзүм характерлик мәсилә иди. Бүгүн бу мәсилә кеңийип җәмийәт трагедийисини вә түзүм характерлик трагедийини пәйда қилди.

Мунасивәтлик хәвәргә асасланғанда, дохтурханилар балиларниң бихәтәрликини әмәс, пул тепишни асаси мәқсәт қилиду. Деһқанлар зираәтлирини чәкләнгән зәһәрлик оғутлар билән өстүриду. Бақмичилар пайда қоғлишип, чарвилирини зәһәрлик маддилар билән сәмритиду. Доригәрләр сахта дориларни базарларға төкмә қиливәткән. Җуңгониң сүт парашоклириниң қайсисиниң сап, қайсисиниң сахта икәнликини билгили болмайду. Кишиләр ишинип базардин көктат сетивалалмайду. Гөш сетивалалмайду. Җуңнәнхәйдикиләр өйлиригә вә ишханилириға һава сүзгүч орнитип сап һавадин нәпәс алиду. Пуқралар болса булғанған һавадин нәпәслинип яшайду. Буларниң һәммисидә алди билән зиянкәшликкә учриғучилар бәхтсиз балилардур.

Уйғур зиялийси әркинай ханим уйғур балилириниң хитайлар йолуққан барлиқ бәхтсизликкә йолуқуш билән биргә, атом синақлиридин қалған радиактиплиқ маддиларниңму зәһәрлишигә учрап келиватқанлиқини тәкитлиди.

“җуңголуқниң балиси боламсиз?” намлиқ хәвәрдә йәнә 2010-йили 3-айниң 23-күнидин 5-айниң 12-күнигичә болған 50 күнгә йәтмигән вақит ичидә, хитайда алтә қетим балиларға һуҗум қилиштәк қатиллиқ вәқәлири йүз берип нурғун балиниң өлгәнлики әскәртилгән. Техи алдинқи айдила икки яшлиқ хитай қизини аптомобил бастуруветиш вәқәси йүз берип, дуня ахбарат саһәсини ләрзигә кәлтүргән иди. Хәвәрдә балилар учраватқан бу хилдики һесабсиз паҗиәләр түпәйли хитайларниң “җуңголуқ болуш бәхтсизлик, җуңголуқниң балиси болуш техиму бәхтсизлик” дейишиватқанлиқи тилға елинған.

Хәвәрдә көрситилишичә, шинлаң тори илгири пуқралар ара рай синаш паалийити өткүзүп “әгәр саңа қайта туғулуш пурсити несип болса, җуңголуқ болушни халамсән-йоқ?” дегән соални қойғанда, рай синашқа қатнашқучиларниң 70% и “яқ, халимаймән” дәп җаваб бәргән. Бу җаваб маһийәттә хитай һөкүмити үчүн берилгән җаваб иди. Ундақта, җуңголуқ болушни халимиғанлар қандақ қилиду? хәвәрдә бу һәқтә шундақ баянларға орун берилгән: хитайларниң әркин көчүш һоқуқи йоқ. Хитай пуқралириниң чәтәлләргә чиқип кетиш шараити вә һоқуқи еғир чәклимә ичидә. Чәтәлләргә тәлпүнүш омумлуқ болсиму, нурғунлиған кишиләр үчүн бу йәткили болмайдиған бир шерин чүштинла ибарәт. Хитай пуқралири мәйли иш орунлирида болсун яки җәмийәттә болсун еғир һақарәтләргә чидап яшашқа мәҗбур. Җуңгода түзүлмә өзгәрмигүчә, хәлқ әркинликкә еришмигүчә, балиларни бәхтсизликтин қутулдурғили болмайду. Җуңголуқларни зулумдин қутулдурғили болмайду.