'Sayramning tinchliqi' buzuldi
Muxbirimiz gülchéhre
2010.09.29
2010.09.29
www.xjtsnews.com Din élindi.
Tinchliqi bilen güzellikni saqlap kelgen sayram köli ene shu sayahetchiler dolquni hem yol yasash qurulushlirining hujumida weyran boliwatqan jaylarning biri bolghan sayramda yüz bériwatqan ékologiyilik bulghinish mesililiri hem buning sewebliri heqqide teyyarlighan melumatlar diqqitinglarda bolghay.
Sayram köli deydu, ya aqmaydu - tashmaydu...
Sayram köli, Uyghur élidiki déngiz yüzidin eng égiz köllerdin biri, uning déngiz yüzidin égizliki 2070 métirgha yétidu. Kölimi 454 kwadrat kilométir sayram köli kögürchin taghliridiki tagh ara üzülme oymanliqlargha kiridu. Bu oymanliqlarni orap turghan taghlarning égizliki bolsa 3200 métirdin ashidu. Bu kölge qoyulidighan éqinlar köp bolup, köl süyi tinimsiz dawalghuydu emma sahillardin ashmaydu. Shunga sayram köli yépiq köllerge kiridu.Telkining dawanliridin éship kengsaydin ötkende xuddi asmanning köp kök bir parchisi yerge chüshüp qalghandek güzel sayram köli, xuddi riwayetlerdiki güzel mehbubining közide lighirlap toxtap qalghan bir tamche yashtek tiniq hem güzel bolup, bahardin küzgiche uning etrapida oxshimighan rengdiki güller échilip renggareng gilem sélip qoyghandek körinidu. U xil - xil méwiler makani, gül - giyahlar baghchisi, tebi'iy yawayi haywanlarning jenniti. Til bilen teswirlesh ajizliq qilidighan sayram köli sha'irlar sayram heqqide " jennet yiraq emma sayram yéqin " dep yazghan.
Sayram menzirisini seyli qilish pursitige érishkenler uni xuddi jennet dep teswirleydu
Bir illiq boway sayramgha bolghan söygüsini, uning güzellikni sayram heqqide ili xelqi elmisaqtin éytip kelgen bir xelq naxshisigha yighinchaqlighan idi.Emma güzel sayram kölining teqdiride yéqinqi yillardin buyan zor özgirish boldi. Elwette bu özgirish insanlar teripidin qilin'ghan buzghunchiliq. Sayahetchilikke qara qoyuq échiwétish, yuqiri sür'etlik tash yol yasash qatarliq insanlarning heriketliri bu tiniq kölningmu jimjitliqini buzmaqta, uning tebi'iy ékologiyisini xoratmaqta. 2004 - Yili sayramda 312 nomurluq dölet tash yol qurulushi élip bérilishqa bashlighanda, sayramdiki bir malchi qazaq boway ziyaritimizni qobul qilip "ademler jiqlawatidu, bu ilahi kölning arami buzuldi, güller soldi, qushlar hürkidi, emdi sayramgha yene aqqu kélermu...?" dep ulugh kichik tinip chongqur endishisini bildürgen idi.
Sayram insanlargha yéqin bolghanséri...
Sayram köli jughrapiyilik jehettin ili oblasti we bortala oblastigha yéqin bolsimu emma börtalaning memuriy bashqurushi astida. Seyshenbe küni börtala hökümet xewirige qarighanda, sayram we uninggha yéqin bolghan almaliqta töt yildin béri élip bériliwatqan 56 kilométirliq yuqiri sür'etlik tash yol qurulushi kélerki ayda pütüsh aldida turmaqta iken. 312 - Nomurluq dölet tash yoligha mas yasighan bu aylanma tash yol qurulushi besh liniyilik yol, besh alahide chong köwrük, 19 chong köwrük 13 otturahal köwrüklerdin terkip tapidiken. Hökümet terep bu yol pütse etraptiki sheher rayonlarning sayram bilen ulinidighan qatnash liniyilirining köpiyidighanliqi hem rawan bolidighanliqini ilgiri sürgen.Uyghur éli sayahet tori we muhit asrash tori qatarliq hökümet torliridiki sayramgha munasiwetlik uchurlardin qarighanda sayram köli "a'a'a'a" derijilik aliy sayahet rayoni bolup, da'iriler sayramning derijisini "5 a"gha kötürüshni iltimas qilghan. Sayram sayahetchilikke échiwétilgendin buyan, xitay we Uyghur élidiki160 tin artuq dogwarlashqan sayahet shirketliri sayramgha töt pesilning hemmisidila biwaste sayahetchi élip kéleleydiken. Sayram sayahet rayoni bu yil bashlinip hazirghiche 132 mingdin artuq sayahetchini kütüwalghan, sayram sayahet rayonigha satqan bélettinla 1 milyon 800 ming yu'en tapawet qilghan.
Xitay ichi sayahetchilirining angsizliqidin ...
Sayramda yüz bériwatqan ékologiyilik buzghunchiliq, yalghuz insanlar teripidin yeni sayahetchiler teripidin élip kéliniwatqan bulghinish nahayiti éghir bolmaqta. Sayramining weyranchiliqqa uchrishi sayahetchiliktin bashqa yuqiri sür'etlik tash yolning shawquni, tebi'iy yéshil yopuqlarning weyran qilinishi, is tütek sewebidin hawa bulghinishi, yawayi gül giyah, haywanlarning nesli qurushi qatarliq zenjirsiman seweblerge taqilidiken.Xitay hökümiti sayram kölining tebi'iy muhitini qoghdash we tertipke sélish heqqide 2004 - yili mexsus höjjet chüshürüp bir qatar tüzeshke da'ir heriketlerni qollan'ghan bolsimu yéqinqi ikki yildin buyan sayram kölide sayahet shirketlirining pa'aliyitining rawajlinishi bilen rawajlan'ghan bolsimu emma bu jayda sayahetchilikke lazim bolghan asasiy mu'essesilerning qurulushi munasip tereqqiy qildurulmighan bolghachqa, insanlarning qaldurghan turmush exlet qalduqliri shundaqla yol yasash qurulushlirining qurulush exletliri bara - bara sayramining ékologiyisini téximu zor eslige keltürgüsiz weyranchiliq élip kelmekte iken.
Sayramgha hujum qilghuchilar kimler? börtala hökümetke qarashliq sayahet shirkitining mulazimet diréktori li chünxu'a sayramning ékologiyisining buzghunchiliqqa uchrishi bu jayda ademning köpüyishidin, bolupmu ichkiri xitaydin kéliwatqan sayahetchilerning köpiyishige egiship éghirlawatqanliqini éytti.
-- Sayramining sayahetchi eng köp waqti qachan?
-- Téxi yéqindila sayramda xelq'araliq wélisipit minish musabiqisi ötküzüp köp sayahetchilerni kütüwalduq. Adette yaz pesli bolupmu 6 aydin 9 ayghiche sayram bek güzel bolup kétidu,sayahetchimu eng köp waqit.
-- Anglishimche sayramda ammiwi hajetxana, exlet sanduqi dégendek kéreklik asasiy mu'esseseler kam iken bundaq shara'itta sayramning muhitigha qandaq kapaletlik qilghili bolidu?
-- Muhit bulghinish ayrim ehwal, biz asasen özimiz élip barghan sayahetchilerge xaltilarni tarqitip bérip exletlirini sélip qayturup kélishni tapshurimiz, kéyin yighip élip kétimiz. Buninggha chet'ellik méhmanlar ri'aye qilghini bilen, özimizning memliketning sayahetchiliri anche ri'aye qilmaydu shu bezide bulghinishning aldini élip bolghili bolmaydu. Emdi hökümet bu tür boyiche tüzesh élip bériwatidu, barghanche yaxshilinishi mumkin.
-- Démekchi bolghiningiz, sayramining muhitini buzghunchiliqqa uchrutiwatqanlar yerlik kishiler emes, ichkiri ölkilerdin kelgen sayahetchilermu?
-- Shundaq, dölitimiz kishilirining éngi sapasi téxi chet'ellikerdek undaq yuqiri bolmighachqa, bezide belgilimilerni emeliyleshtürmekmu tesken.
Öktebir altun heptilikide sayram yene bir zor sayahet dolqunining hujumigha uchrishi mumkin. 29 - Séntebir shinxu'a torining xewirige qarighanda shangxeyde ötküzüwatqan xelq'ara soda yermenkisining shinjang heptilikide shangxeydiki besh chong sayahet shirkiti Uyghur éli bilen 150 milyon yü'enlik sayahetchilik kélishimi tüzgen. Buning bilen bu sayahet shirketliri, bu yil ichide Uyghur élige élip kélidighan sayahetchilerni 15 ming adem qétimgha yetküzidiken.
Shinxu'aning xewiride körsitilishiche, bu yilning aldinqi üch peslide Uyghur éli sayahetchiliki kütüwalghan sayahetchi 10 milyon adem qétimgha yetken.
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.