Inqilabiy sha'ir abdul'eziz mexsumning "hesret" namliq shé'ir toplimi heqqide

• Muxbirimiz ömerjan toxtining bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Abdul'eziz mexsum Uyghur yéngiliq herikitining bayraqdari, jama'et erbabi, ataqliq alim, shundaqla yéngi zaman Uyghur ma'aripigha asas salghuchilarning biri bolghan abdulqadir damollamning a'iliside, Uyghur élining atush shehiride 1894 - yili dunyagha kelgen inqilabiy sha'ir idi.

Sirajiddin eziziy bilen söhbet

Wetenperwer yash alim sirajiddin eziziy inqilabiy sha'ir abdul'eziz mexsum heqqide toxtilip mundaq dédi: " inqilabiy sha'ir abdul'eziz mexsum bashlan'ghuch - ottura mekteplerni qeshqerde püttürgen. Bu jeryanda atisi abduqadir damollam we bashqa ustazlardin ereb, pars tillirini ögen'gen. Shuningdin kéyin, damollam oghlini chet eldiki aliy bilim yurtlirida oqutush meqsitide hindistan'gha ewetidu. 1924 - Yili 8- ayda xitay mustebit hakimiyitining pilanlishi, satqun munapiqlarning qol sélishi bilen abdulqadir damollam qeshqer shehiride shepqetsizlerche shéhit qilin'ghandin kéyin, u ana yurtigha qaytip bérip, wetini we xelqining musteqilliqi yolida toxtawsiz küresh qilghan. Inqilabiy sha'ir abdul'eziz mexsum hindistandin qaytip barghandin kéyinki 58 yilliq hayatining 43 yildin köprekini xitay mustebitlirining türmiliride ötküzgen. 1980- Yili küz aylirida késellik sewebidin qamaqtin boshitilghan. Dunya siyasiy tarixida misli körülmigen derijide uzun muddet türmide yatqan abdul'eziz mexsum 1982 - yili ürümchide poyiz weqeside bu dunyadin ayrilghan."

Sha'irning shé'ir yézishqa bashlishi

Sirajiddin eziziyning éytishiche, abdul'eziz mexsumning 1920 - yillardin bashlap shé'irlarni yézishqa bashlighanliqi melum. Özining ijadiyet semerilirige étiqad noqtisidin qarashni bir minutmu unutmighan sha'ir özining mutleq söygüsini, ixlasini, eqil parasitini we shundaqla barliqini xelqini özining izzet -abroyini, ar- nomusini, medeniy - miraslirini, diniy we milliy étiqadini qoghdashqa chaqirishtin, jennet misali güzel wetinining tebi'iy menzirilirini teswirleshtin, reqiblerge nepret yaghdurushtin bashqisigha ishenmigen. Sha'irning wetinige bolghan sap muhebbiti we ixlasi reqiblerge yaghdurghan nepritide öz ipadisini tapqan bolsa, küreshtiki sewirchanliqi üzlüksizlikide, pidakarliqi isyankarliqida öz ipadisini tapqan.

Sirajiddin eziziy yene mundaq deydu:" sha'ir öz muddi'asini töwendiki béyitta mundaq ochuqlighan:

Himmitim pak, niyitim shan - sherepni toldurush, millitimge yéngi bashtin erkin - azade yol qurush, yer yüzining jenniti bolghan muqeddes wetinim, gülshinimni yashnitip awat étip güllendürüsh.

Sha'ir millitini oyghitish, yéngiliqqa intildürüsh, wetenni söyüsh, zulumgha qarshi turushni shé'irlirining asasiy merkizi qilghan. Sha'ir:

Ulugh wetinim shanli tupraqliri, güzel tagh ‏- orman, chimen baghliri, jahan zinniti, yer yüzi jenniti, yéqimliq, köngüllük hemme yaqliri.

Yarashqan ejep zibu ‏- zinnetliri, kélishken éqinliri heywetliri, weten warisi türk nesli bolup, shereplik esli we shewketliri.

Dégen shé'irlirida, özining wetinige bolghan ixlasi bilen söygüsini ipadilesh bilen birge weten xelqini bu wetenning qedrini bilishke chaqirghan bolsa,

Millitim milliy hemiyet shanidin ayrilmisun, millitim heq - toghra niyet jamidin ayrilmisun, millitim sap adimiylik sanidin ayrilmisun, millitim birlik me'iyet yanidin ayrilmisun, millitim mendin wesiyet qanidin ayrilmisun.

Millitim insaniyet meydanidin ayrilmisun, millitim islamiyet imanidin ayrilmisun, millitim heqqaniyet wijdanidin ayrilmisun, millitim turaniyet unwanidin ayrilmisun, millitim hör apiyet dewranidin ayrilmisun.

Dégen shé'irlirida, xelqini özining izzet - abroyini, ar- nomusini, medeniy - miraslirini, diniy we milliy étiqadini, güzel exlaqini qoghdashqa chaqirghan."

" Hesret " namliq shé'irlar toplimi

Sha'irning 2002 - yili 8- ayda türkiyide teklimakan Uyghur neshriyati teripidin neshr qilin'ghan "hesret" namliq shé'irlar toplimi, uning yazghan minglarche shé'irliridin bir tamche bolup, Uyghur élide " medeniyet inqilabi" dep atalghan milliy miraslarni yoqitish herikitide sha'irning nurghunlighan qol yazmiliri shu medeniy miraslar bilen birge qebrige kömülgen.

"Hesret" namliq shé'irlar toplimi sha'irning chong qizi zeynep xanimning saqlap qalalighan az qismigha asasen retlep toplan'ghan. (Ömerjan)