Mekittiki tömür derwazilar pütün Uyghur élige kéngeymekte

Xewerni yazghuchi bu xil xata siyasetke xatime bérish üchün köpchiliktin meslihet sorap, özini xuddi üsti ochuq türmide turuwatqandek héssiyatta boluwatqanliqini bildürüp bu siyasetke bolghan naraziliqini ipadiligen.

Xewerde melum bolushiche, bu qanunsizliqqa ghezeplen'gen birikishi ayalini doxturxanigha apirish bahanisi bilen qulupni achquzghandin kéyin, qulupni tiqip qoyghan. Aridin uzun ötmey ishik aldigha saqchi mashiniliri peyda bolup, qulupni tiqip qoyghuchini “Jem'iyet tertipini buzushqa urundi” dégen jinayet bilen tutup kétip bir nechche kün qamap qoyghan.

Bu xewer tor bette élan qilin'ghandin kéyin, Uyghur élide naraziliq qozghashqa bashlighan. Xewerge qayturulghan bezi inkaslargha qarighanda. Bu siyaset yaghliqtimu yürgüzülüshke bashlighan.

Uningdin bashqa yene, shayar nahiyisidimu kocha éghizlirigha tömür derwazilarning ornitilghanliqi, hazirche ochuq ikenliki inkas süpitide yézilghan.

Kimlikini ashkarilashni xalimighan bir kishi, bir yilning aldida yaghliqtimu hökümet da'iriliri töwen turmush kapaliti alidighan kishilerdin atalmish amanliq qoghdighuchilarni teshkillep, mehellige kirip - chiqiwatqan natonush kishilerni tizimlawatqanliqini bildürdi. U yene bu yil öktebir aylirining bashlirida öyige téléfon qilghinida, 1 - öktebir küni qaghiliqtiki herbiy gazarmigha hujum qilish weqesi yüz bergendin kéyin, qaghiliqta weziyetning jiddiy ikenlikini, Uyghurlarning mehelliler ara bérip - kélishining qulaysiz ikenlikidin xewer tapqanliqini bildürdi.

Radi'omizning bu ehwal heqqide 24 - öktebirde bérilgen xewiride, amérikidiki Uyghur ziyaliysi, siyasiy analizchi élshat ependi mekit kochiliridiki tömür derwazilarning hökümet da'irilirining Uyghurlargha qaratqan basturush siyasitining téximu ashqanliqi, Uyghurlarningmu qarshiliq heriketlirining kücheygenlikining ipadisi ikenlikini, kocha éghizlirigha ornitilghan derwazilarning Uyghur mehellilirini üsti ochuq türmige aylandurush meqsitide ornitilghanliqini bildürüp, bu derwazilarning 2 - dunya urushi mezgilidiki gitlér gérmaniysining polshada yehudiylargha qaratqan siyasiti hem yaponiyining 2 - dunya urushi mezgilide xitay mehellilirini kontrol qilish usulini eske salghanliqini bildürgenidi.

Türkiyide yashawatqan siyasiy analizchi abdul'eziz ependi xitay hakimiyitining bügünki dunya weziyiti, ereb elliride meydan'gha kelgen ereb bahari herikitining tesiri, Uyghur dawasining xelq'aralishishi we Uyghur élide meydan'gha kelgen mislisiz oyghinishtin qorqup endishige chüshkenliktin, bu xil tedbirlerni élishqa bashlighanliqini ilgiri sürdi.

U yene, weten ichi we sirtidiki Uyghurlarning teng heriket qilip, bu xil Uyghur xelqining kishilik heq - hoquqini depsende qilidighan qilmishni tor dunyasida keng kölemde tarqitish arqiliq jama'et pikri peyda qilish, xelq'ara kishilik hoquq teshkilatlirigha melum qilish arqiliq Uyghur ilidiki xitay zulumigha dunya jama'etchilikining diqqitini tartip, ammiwi pikir hasil qilish arqiliq, bu siyasetlirini emeldin qaldurush üchün xitay hökümitige bésim peyda qilish kéreklikini otturigha qoydi.

5 - Iyul ürümchi qirghinchiliqidin kéyin xitay hökümiti, sheherlerde köplep éléktronluq kör orunlashturup Uyghur xelqining ish - herikitini közitishni kücheytken bolsa, chet yéza - qishlaqlarda mehelle kocha éghizlirigha tömür derwazilarni ornitish arqiliq Uyghur xelqini nazaret qilishni kücheytip, Uyghur ilini 21 - esirde dunyadiki birdinbir üsti ochuq eng chong türmige aylandurmaqta. Yerlik da'irilerning bu xil qilmishliri xelqning kündilik turmushigha zor derijide qulaysizliq élip kélishtin sirt, xitay asasiy qanunida belgilen'gen puqralarning sayahet erkinlikige xilap bolup, Uyghur xelqining eng eqelliy kishilik heq - hoquqlirini éghir derijide depsende qilmaqta.