Бир туңган зиялийсиниң уйғур мәсилиси һәққидики қарашлири (1)

Юқириқи сөзләр, уйғур елиниң санҗи шәһиридә өсүп йетилгән, нөвәттә бейҗиңда илим тәһсил қиливатқан туңган зиялийлиридин ха шинфаң ханимниң мақалисидин бир парчидур.

"Әгәр җуңго растинла 56 милләтниң чоң аилиси болса, бу аилиниң әзалири чоқум баравәр болуши керәк. Әпсуски җуңгода милләтләр баравәр әмәс; шинҗаңда вәзийәт техиму шундақ."

Аптор мақалисини америка президент сайлиминиң нәтиҗисидин илһамлинип язған. Шуңа мақалә мундақ башланған: " ‏обама президентлиққа сайланди, америкида милләтләр мәсилисидә тарих яритилди. Обаманиң дегинидәк америкиға өзгириш дәври йетип кәлди, мениңчә бу өзгириш дәври чоқум җуңгоғиму йетип келиду. Ундақта җуңго миллий мәсилиләрни бир тәрәп қилишта нөвәттә қайси басқучта?"

Ха шинфаң ханим юқириқи соалидин кейин, хитайниң милләтләр мәсилисини бир тәрәп қилишта хата йолда кетиватқанлиқини ашкара баян қилиду вә мундақ язиду: " дөләт шинҗаң мәсилисигә һәқиқәтән диққитини мәркәзләштүрүватиду; әмма қолланған чарилири мәсилини һәл қилиш әмәс, бәлки улғайтиватиду. Милләтләр арисида йеқинлишиш әмәс, һаң пәйда қиливатиду."

Ха шинфаң ханим бу қаришиға пакит сүпитидә алди билән уйғур елидики ишләпчиқириш қурулуш армийисини тилға алиду. Униң қаришичә, ишләпчиқириш қурулуш армийисиниң уйғур елидики мәвҗудийити вә униңға берилгән имтиязлар, дөләтниң миллий айримчилиқ қаришиниң инкар қилинмас дәлили. Чүнки ишләпчиқириш қурулуш армийисиниң вәзиписи ашкара һалда муқимлиқни қоғдаш дәп көрситилгән.

Уйғур елиниң муқимлиқи бу җайниң асаслиқ хәлқи болған уйғурларға тапшурулмай, хәнзуларға йәни ишләпчиқириш қурулуш армийисигә тапшурулуши, дөләтниң уйғурларға ишәнмәйдиғанлиқини һәм бу ишәнчсизликини йошурмайдиғанлиқини көрситиду; аптор бу һәқтә мундақ дәйду: ишләпчиқириш - қурулуш армийиси шинҗаңда яшайду, әмма шинҗаң уларни башқуралмайду, мәркәзгә қарайду; улар һәрбий орун әмәс, әмма әмәлдарлири һәрбий унван қоллиниду, хәлқи әскәр әмәс, әмма қорал - ярақ сақлайду, улар һөкүмәт әмәс, әмма өз алдиға банкиси, баҗ идариси вә базар башқуруш идариси мәвҗут. Демәк ишләпчиқириш - қурулуш армийисигә берилгән бу имтияз, бу етибар, бу үстүнлүк һәммигә мәлумки, хәнзу хәлқиғә бериливатқан үстүнлүктур. Чүнки биңтуән хәнзулардин тәшкилләнгән.

Ха шинфаң ханим, уйғур елидики миллий айримчилиқни, җәмийәттики иш тәқсиматида техиму ашкара көрилиду дәп язиду. Униң билдүрүшичә, уйғур елидики дөләт игиликидики чоң карханиларниң, мәсилән бәзи нефит ширкәтлириниң аз санлиқ милләтләрдин хизмәтчи қобул қилмаслиқ һәққидә мәхсус һөҗҗити бар. Шәхси ширкәтләр болса һәр хил баһаниләр билән уйғурларни ишқа алмайду; һәтта әң яхши мәктәпләрдә оқуған тәқдирдиму уйғур болғанлиғи үчүнла хизмәткә қобул қилинмайду. Аптор бу сөзлиридин кейин, мундақ язиду: уйғурлар ичкири өлкиләрдә иш тапалмайду, өзиниң ана юртидиму иш тапалмайду, чәткә қеқилиду; алий маарип тәрбийисигә йетәрлик еришәлмәйватқан, еришкәнлириму иш тапалмайватқан бир әвлад һаятини қандақ давамлаштуруши мумкин?

Аптор бу нуқтида хитайниң җамаәт пикри вастилирини тәнқид қилиду. Аптор, "уйғур" дегән намниң нөвәттә, "оғри - қарақчи" вә "бөлгүнчи - террорчи" дегән намлар билән мәнидаш қоллиниливатқанлиқини, хитай хәлқиниң уйғурларни әйибләштин аввал дөләтниң уйғурларға қаритиватқан сияситини көзитиши керәкликини әскәртиду. У бу һәқтә мундақ язиду: " һөкүмәт олимпик мәзгилидә уйғурларни бейҗиңдин қоғлиди, меһманханиларға уйғурларни ятқузмаслиқ һәққидә ашкара уқтуруш чүшүрди. Уйғурлар меһманханиға тизимлатқили кәлсә, сақчиға мәлум қилишни уқтурди. Қени уйғурларму бу дөләтниң пуқраси идиғу? уйғурлар 56 милләтлик чоң аилиниң бир әзаси идиғу? уларниң немә үчүн өз дөлитиниң хушаллиқидин бәһриман болуш һоқуқи йоқ?"

Һөрмәтлик оқурмәнләр, юқирида силәргә туңган зиялийлиридин ха шинфаң ханимниң уйғур мәсилиси һәққидики қарашлириниң бир қисмини тонуштурдуқ, давамини кейинки программимизда тонуштуримиз.