Растинла түркчә сиясий, әрәбчә диний тилму?

Узун йил уйғур диярида тил курси ачқан уйғурларниң дейишичә хитай һөкүмити әрәб тилини диний тил, түрк тилини сиясий тил дәп курс ачқили қоймайдикән. Буларниң сиртида йеқиндин бери түрк байриқиниң сүрити чүшүрүлгән майка кийгән уйғур яшларниңму сораққа тартилғанлиқ хәвири түрк сиясәтчилириниң диққәт-етибарини тартти. Растинла түркчә сиясий, әрәбчә диний тилму? хитай һөкүмитиниң уйғурларниң бу тилларни өгинишигә чәклимиләрни пәйда қилишидики сәвәб немә? буниңға түрк сиясийонлар қандақ қарайду? бу соалларға җаваб тепиш үчүн измир әгә университети оқутқучиси профессор доктор алимҗан инайәт, парламент әзаси доктор ришат доғру вә узун йил чәтәл тили курси ачқан әнвәр әпәндиләр билән сөһбәт елип бардуқ.

Түркийә парламент әзаси, сабиқ дөләт министири, милләтчи һәрикәт партийисиниң муавин секретари др. Ришат доғру әпәнди хитайниң түрк тилини сиясий тил дәп өгәткили қоймайватқанлиқиға болған көз қаришини баян қилип мундақ деди:
“бизниң дөлитимиздә хитай тили, һәммә адәм өгинишни халайдиған, өгиништә һеч қандақ чәклимә йоқ бир тил. Бундақ бир әһвалда дөләтләр оттурисида тәң баравәрлик болиши керәк. Шәрқий түркистанда түрк тили өгитидиған курсларниң ечилиши, мәктәпләрдә түрк тили дәрсиниң берилишини түркийә дөлити болуш сүпитимиз билән тәләп қилишимиз керәк. Биз бу йәрдә хитай тили өгинишни әркин қоювәттуқ, хитайму шәрқий түркистанда түркчә өгинишни әркин қоюветиши керәк. Түрк тили өгитидиған мәктәпләрниң ечилиши керәк. Буниңдин қорқмаслиқ керәк. Бу бир инсан һәққидур. Инсанлар қайси тилни өгәнгүси кәлсә шу тилни өгәнсун, инсанларға зулум қилмаслиқ, бесим ишләтмәслик керәк.”

Парламент әзаси сабиқ дөләт министири др. Ришат доғру әпәнди түрк байриқиниң сүрити чүшүрүлгән майка кийгән уйғурларни хитай җамаәт хәвпсизлик хадимлириниң сораққа тартишини өз партийиси намидин әйибләйдиғанлиқини баян қилип мундақ деди:
“бизниң бу йәрдиму хитай байриқи есилған йәрләр бар. У йәрдә биз билән бир туғқан бириниң түрк байриқини есиши, қолида көтүрүвелиши яки майкисида түрк байриқиниң рәсиминиң болушиға хитай хәвп дәп қаримаслиқи керәк. Буни қилғанларни сораққа тартиш иптидаий бир иш, мән милләтчи һәрикәт партийисиниң муавин башлиқи болуш сүпитим билән хитай һөкүмитини қаттиқ әйибләймән. Биз түркийә җумһурийити дөлити болуш сүпитимиз билән хитайниң бу қилмишлирини йеқиндин тәқиб қилип вақтида хитайға наразилиқимизни билдүрүшимиз керәк.”