Уйғур киночилиқиниң өтмүши вә бүгүни ‏(2)

Нида студийиси ишлигән " бөриләр йурти шәрқи түркистан" намлиқ тәқлидий филимниң көрүнүшлиридин бири.

1990 - Йилидин кейин уйғур диярида йүргүзүлүшкә башлиған қаттиқ қол сиясәтниң нәтиҗисидә уйғур киночилиқиму хитай һөкүмити тәрипидин сиясәткә вастә қилинип һөкүмәтниң қуруқ шуарлирини товлайдиған, аталмиш милләтләр иттипақлиқини күйләйдиған бир сиясий сәһнигә айлинип қалған иди. Буниң билән уйғур киночилиқи аста - аста өз тамашибинлиридин айрилип қалған болуп, уйғур дияридики бирдин - бир кино ситудийиси болған тәңритағ кино студийиси йилда бирәр филимму ишләп чиқиралмайдиған һаләткә чүшүп қалди.

Уйғур киночилиқи тамамән тохтап кәйнигә чекинишкә башлиған мушундақ бир пәйиттә базарниң қоюветилиши билән тиҗарәтниң җанлиниши вә уйғурларниң өзиниң миллий кинолириға болған тәлипи нәтиҗисидә қайтидин хусусий кино студийилири қурулуп уйғур киночилиқ базири қайтидин җанлинишқа башлиди. Буниң билән уйғурларму өз алдиға кино филимлири ишләп тарқитишқа башлиди.

1999 - Йиллирида тартилған "қирлиқ истакан" вә "дозаққа сәпәр" қатарлиқ филимләр шәхсий студийиләрниң тунҗи мевилири болуп бу филимләр әнә шу миллий хаслиқини, милли характерини бир қәдәр яхши ипадә қилғанлиқтин уйғур җамаити ичидә зор ғулғула қозғиған вә қизғин алқишқа еришкән иди.

Уйғурларниң хусусий кино ширкәтлири 2000 - йилларниң башлирида 50 нәччигә улашқан болса, һазир бу базар касатлишип бүгүнгә кәлгәндә 10 әтрапидила студийә қәпқалған болуп кейинки йилларда һәтта йилда бир киному ишләп чиқиралмайдиған болуп қалған. "Әрк студийиси" ниң қурғучиси абдурахман әпәндиниң дейишичә уйғур дияридики үн - син базарлириниң қалаймиқан болуп кетиши билән уйғур кино ишлигүчилириму буниңға мәбләғ селиштин өзини қачуридиған болувалған. Униң дейишичә уйғур дияридики мәдәнийәт назарити қатарлиқ органлар базарни рәтләп қанунсиз көчүрүп тарқатқучиларға зәрбә бәрмәй әксичә пүтүн күчини аталмиш сияси бөлгүнчилик характеригә вә дини түскә игә үн - син боюмлирини тазилашқа қаратқанлиқтин үн - син тиҗарәтчилири еғир зиянға учраватқан икән.

Әлвәттә, һәр милләтниң өзигә хас мулаһизә вә һәрикәт, характер вә истетик алаһидилики, өрп - адәтлири у милләтни башқа милләттин айрип туридиған әң муһим амиллардур. Шуңа бир филимдики образниң миллий кимлики, характери униң гәп - сөзи вә һәрикәтлиридә ипадә қилинғанлиқтин бир кинода бу амилларниң яхши ипадә қилиниши интайин муһим.

Гәрчә 1990 - йилларниң ахирқи йиллирида қурулған уйғур кино студийилири хәлқниң тәлипини чиқиш қилип туруп бу саһәгә көп мәбләғ селип бир қисим надир филимләрни оттуриға чиқарған болсиму, әлвәттә пәқәтла иқтисадий қиммәт яритишнила мәқсәт қилғанлиқтин оттуриға чиққан сүпәтсиз филимләрму бар. Әлвәттә буниңдақ охшимайдиған көз қарашлар мәвҗут болуп, уйғур кино сәнитиниң бүгүнки әһвалини бәзиләр бу саһәгә селинған мәбләғниң азлиқиға бағлиса, йәнә бәзилири кино техникисиниң төвәнликидин көрмәктә. Түркийә гази университет оқутқучиси проф. Др ирфан әрдоғанниң қаришичә бу амиллар гәрчә бир филимниң яхши чиқишида муһим әһмийәткә игә болсиму әмма әң муһими кинониң вәқәликиниң вә мәркизи идийиниң немә икәнликидур.

Иқтисадий вә сиясий бесимларға учраватқан уйғур киночилиқиниң келичики қандақ болуп кетәр? әлвәттә бу әзәлдинла сәнәтни сөйидиған, уни қәдирләйдиған сәнәт хумар уйғур хәлқиниң көңүл бөлидиған мәсилиси. Уйғур хәлқи гәрчә бу саһәдә қолидин келишичә тиришчанлиқ көрситип хаслиқ яритишқа тиришқан болсиму бу йетәрлик әмәс иди.

Проф. Доктор ирфан әрдоғанниң қаришичә, хитай әзәлдинла кино - телевизийини өзиниң сияси түзүмигә тәшвиқат васитиси қилип ишлитип кәлгән. Хитайда кино - телевизийә тамамән дөләтниң қолида. Шуңа уйғурларға йүргүзүлүватқан ирқчи сиясәтниң нәтиҗисидә уйғур киночилиқ ишлириға йетәрлик дәриҗидә мәбләғ аҗритилмайватқан болуп, бундақ әһвалда уйғур киночилиқиниң келәчикидин сөз ечиш толиму тәс икән.

• Принт
• Һәмбәһр
• Әвәтиш

Барлиқ пикир - баянларни көрүш.

• Бүгүнки аңлитиш
• Илгирики аңлитишлар