"Uyghur döletliri tarixi we medeniyiti" namliq eser istanbulda neshir qilindi
2007.01.04

Uyghur döletliri tarixi we medeniyiti namliq eser istanbulda neshirdin chiqti. Eserni istanbuldiki mimarsinan uniwérsitéti oqutquchisi, tonulghan tarixchi proféssor, doktor gülchin chandarli'oghli yazghan bolup, eser kirish söz we 6 bölümdin terkip tapqan. 1 - Bölüm Uyghur döliti qurulushtin burunqi Uyghur tarixigha, 2- bölüm ötükendiki Uyghur xaqanliqi, 3 - bölüm gensu Uyghur döliti, 4 - bölüm turpan Uyghur döliti, 5 - bölüm Uyghur döletliri medeniyet tarixidin ibaret. Bulardin bashqa kitabning axirida Uyghur xaqanlirining tizimliki, tang sulalisi impératorlirining tizimliki we Uyghur xaqanliqi mezgilidiki ottura asiyaning xeritisimu bérilgen.
Bu kitap heqqide tepsili melumat élish üchün kitapning aptori tonulghan tarixchi gülchin chandarli'oghli bilen söhbet élip barduq. - Hörmetlik gülchin chandarli'oghli, Uyghur döletliri tarixi we medeniyiti namliq kitap heqqide qisqiche melumat bersingiz qandaq?
- Bu kitapni xéli burun yazghan idim. Méning dotséntliq unwani üchün yazghan ilmi maqalem ötken Uyghur döliti heqqide idi. 1972-1973-Yillarda yazghan idim bu kitabni. Emma emdi neshir qildurdum. Kitabimni Uyghur döletliri heqqide yézilghan xitayche tékistlerge, qedimqi Uyghur tékistlirige asaslinip turup yazdim. Uyghur tarixini bir pütün halda otturigha quyush üchün yazdim. Uyghur tarixi hich shübhisizki ottura asiya tarixining eng muhim dewirliridin biridur.
- Siz bu Uyghur döletliri digen waqtingizda qaysi mezgilni közde tutisiz?
- Ötüken rayonida qurulghan büyük Uyghur xaqanliqi, gensu Uyghur döliti we turpan beshbaliq Uyghur döliti qatarliq 3 döletni öz ichige alidu.
- Hörmetlik proféssor, doktor gülchin chandarli'oghli xanim, bu heqte yene kimler tetqiqat élip barghan?
- Mendin burun qedimki Uyghur tarixi heqqide proféssor, doktor baha'eddin ogel tetqiqat élip barghan we bir qanche parche maqale élan qilghan. Bu maqalilarde peqetla Uyghur tarixidiki muhim weqelerla emes, ottura asiyadiki qebililerning qandaq qilip qebilidin impératorluqqa qarap tereqqi qilghan dégen'ge oxshash mesililer anglitilghan. Uyghurlarning ötüken döliti mezgilidiki tarixini men tetqiq qilip yazghan idim. Uyghur xaqanliqining kéyinki yilliri we yimirilishi heqqidiki tarixni teywenlik doktor oqughuchisi tsa'i wenshen yazghan idi, bu eser teywende türk tilida neshir qilindi. Eslide, qedimki Uyghur tarixini tunji bolup etrapliq tetqiq qilghan tarixchilardin biri meshhur yapon ilim adimi haneda torudur. Eslide buddizm tetqiqati bilen shughullinip kelgen, yaponiyide tunji bolup buddizm tetqiqat merkizini qurghan proféssor, doktor haneda, Uyghurlarning buddizm heqqidiki melumatlirini tetqiq qilish we uni yaponiyide tonushturush üchün Uyghurlarni tetqiq qilishqa bashlighan.
- Türkiy milletlerning tarixini tetqiq qilishta bu kitapning ehmiyiti nime?
- Kitap ana menbelerdin paydilinip, xitayche yilnamiler we Uyghur kitabilirige asaslinip turup yézilghan. Shunga bu eserdin birinji qol tarixi melumatlargha ige bolalaymiz. Tarixta türkiy milletler qurghan nurghun döletler bar. Tarixtiki ismini bügün'giche özgertmey kelgen türkiy millet Uyghurlardur. Qalghanlirimiz hemmimiz ismimizni almashturghan. Emma Uyghurlar Uyghur ismini özgertmey bügünlergiche kelgen.
- Gülchin chandarli'oghlu xanim, bu kitabtin bashqa Uyghur tarixi heqqide yene qandaq eserliringiz bar?
- Méning sériq Uyghurlar heqqidiki doktorluq ilmi maqalem kitap halida neshir qilindi. Islamiyettin burunqi türk tarixi toghrisida sözligen derslirimnimu kitap qilip yézip chiqtim. Tarix métodi heqqide bir kitabim bar. Bu kitaplirimning hemmisi türk dunyasi tetqiqat merkizi teripidin neshir qilindi. Yéqinqi zamanda sherqiy türkistanda yüz bergen qozghilanglar anglitilghan bir kitabimmu sherqiy türkistan wexpi teripidin neshir qilindi. Hazir men yene hazirqi zaman türk dunyasi namliq kitabni neshirge teyyarlawatimen. Men 3 yil qazaqistan, iki yil qirghizistanda xizmet qildim. U jeryanda nurghun matériyal toplighan idim. Bu kitabimni shuninggha asasen yazimen.
Proféssor, doktor gülchin chandarli'oghli yazghan Uyghur döletliri tarixi we medeniyiti namliq bu kitabni élishni xalisingiz türk dunyasi tetqiqat wexpi bilen alaqe qursingiz bolidu. Alaqilishish adrési:
P. K. 94 Aksaray/Istanbul. Tel: 0122 511 10 06
Munasiwetlik maqalilar
- Köz yéshida nemlen'gen zémin" namliq eser istanbulda neshir qilindi
- Türkiyide "qaraxaniylar" namliq kitabning neshr qilin'ghanliqi munasiwiti bilen aptorni ziyaret(2)
- Türkiyide "qaraxaniylar" namliq kitabning neshr qilin'ghanliqi munasiwiti bilen aptorni ziyaret(1)
- Türkiyide ösmürler üchün "dinimni öginimen" namliq kitab neshr qilindi
- "Uyghurlarning qisqiche tarixi" we "xitaydiki insan heqliri depsendichiliki" gérmaniyide
- Uyghurshunasliq tetqiqatliridiki töhpikar - qazaqistanliq Uyghur tarixshunasi, doktor gégél is'haqop(1)