Бейҗиң һөкүмити уйғур елигә кәлгән хитай карханилири игиливалған йәрләрдин һәқ елишни бикар қилди

Бейҗиң һөкүмити йеқинда уйғур елигә мәхсус һөҗҗәт чүшүрүп, чөл-җәзирә яки шәһәр-базарлардики санаәткә ишлитидиған бош йәрләрдә ишләпчиқириш әслиһәси қуридиған шәхс вә карханиларни һәқсиз вә яки әрзан баһада йәр билән тәминләшкә вәдә бәргән. Һөҗҗәттин мәлум болушичә, уйғур елидики чөл-җәзиридә ишләпчиқириш әслиһәлирини қурған шәхс вә хитай карханиларға игиливалған йәрләр бикарға берилип, шәһәр базарларниң қурулуш пилани ичидики санаәткә ишлитилидиған бош йәрләр әрзан баһада сетип берилидикән. Бу хитайниң “5‏-июл вәқәси”дин кейин “нишанлиқ ярдәм бериш” түрини йолға қоюп, хитайларниң уйғур елигә келип мәбләғ селиш вә маканлишишиға илһам беридиған түрлүк сиясәтләрни түзүп йолға қойғандин буян чиқарған йәнә бир етибар бериш сияситидур. “шинҗаңда йәр өтүнүп бериш кирими вә йәр һәққи сияситигә даир мәсилиләр” тоғрисидики мәзкур һөҗҗәтни хитай малийә министирлиқи билән йәр-земин байлиқи министирлиқи бирлишип чиқарған.

Һөҗҗәттики бәлгилимидә кархана вә шәхсләргә һәқсиз берилидиған йәрләр шинҗаңдики шәһәр вә базарларниң шәһәр қурулуш пиланиниң сиртидики чөл-җәзириләр. Йәни йәрлик “чөл-җәзирә” дә мәһсулат базиси қуруп, ишләпчиқириш түрлирини киргүзгән кархана вә шәхсләрдин бирдәк йәр һәққи алмайду шундақла улар йәр өтүнүп беришкә даир түрлүк һәқләрдин бирдәк халас қилиниду. Мәзкур һөҗҗәттики бәлгилимидә йәнә, шәһәр-базарларниң шәһәр қурулуш пилани ичидики йәрләрдә санаәт әслиһәлирини қурған шәхс вә карханиларға бирдәк әрзан баһада йәр сетип берилидиғанлиқи, йәр баһаси “санаәт үчүн ишлитилидиған йәрләрниң мәмликәтлик әң төвән баһа өлчими” ни асас қилидиғанлиқини вә буниңдин йәнә 50% чүшүрүп берилидиғанлиқини билдүргән.

Хитай һөкүмитиниң мәзкур бәлгилимиси уйғур елиниң иқтисади вәзийитини йеқиндин көзитип келиватқан бәзи вәзийәт көзәткүчилириниң диққитини қозғиди. Көзәткүчиләр, мәзкур сиясәт хитай карханилирини уйғур елигә җәлп қилип, иқтисади тәрәққият вә хизмәт пурситини көпәйтсиму, лекин буниңдин кимләрниң мәнпәәтдар болидиғанлиқи диққәт қилишқа тегишлик әң түп мәсилә, дәп көрситиду. Улар йәнә буниңда нурғун йочуқларниң барлиқи, хитай карханилириниң йәрлик әмәлдарлар билән бирлишип, мәзкур бәлгилимини суйиистемал қилиш еһтималиниң чоңлуқини билдүрмәктә.

Лекин, көзәткүчиләрни әндишигә селиватқан бу йәрдики әң муһим мәсилә мәзкур бәлгилиминиң суйиистемалға учраш еһтималлиқи әмәс. Бәлки хитай пуқралириға вә карханилириға берилгән бу хил етибар бериш тәдбирлириниң уйғурларға көрситидиған сиясий, иқтисади, мәдәнийәт тәсири вә униң кәлтүрүп чиқиридиған иҗтимаий ақивити. Дуня уйғур қурултийи бу хил әндишидики уйғур тәшкилатлириниң бири. Қурултай баянатчиси дилшат ришит бу хил сиясәт райондики хитай көчмәнлириниң давамлиқ көпийип, районниң нопус қурулмисини илгириләп бузидиғанлиқи, уйғурларниң мәдәнийәт, сиясий, иқтисади вә иҗтимаий турмушниң һәр қайсиси саһәлиридә давамлиқ йәклинишни еғирлаштуридиғанлиқини агаһландурди.

Лекин, көзәткүчиләр кишиләрни диққәт қилишқа агаһландуруватқан йәнә бир мәсилә, районниң сәзгүр екологийилик муһитидур. Улар хитай һөкүмитиниң 19 өлкини сәпәрвәр қилип, уйғур елигә йүрүш қилиши, түрлүк етибар бериш сиясәтлирини чиқирип, хитай карханилирини вә пуқралирини районға җәлп қилиши вә кан байлиқлирини кәң көләмлик ечишиниң муһит вә екологийигә еғир хәвпләрни елип келидиғанлиқини әскәртиду. Дилшат ришит хитайниң уйғур елини ечиш көлими вә сүрити билән районниң назук екологийилик тәңпуңлуқиниң көтүрүшчанлиқи мас кәлмәйдиғанлиқини, буниң еғир екологийилик вәйранчилиққа сәвәб болидиғанлиқини билдүрмәктә.

Хитай малийә министирлиқи вә йәр-земин байлиқи министирлиқиниң уқтурушида йәнә, уйғур елигә мәбләғ селип, чөл-җәзирә яки шәһәр-базарлардики санаәткә ишлитидиған бош йәрләрдә ишләпчиқириш әслиһәси қуридиған шәхс вә карханиларни һәқсиз вә яки әрзан баһада йәр билән тәминләш тоғрисидики мәзкур бәлгилиминиң 2020-йилға қәдәр күчкә игә икәнликини билдүргән. Лекин, дилшат ришит хитай даирилирини бу сиясәттин ваз кечишкә, уйғурларниң иқтисади тәрәққият һоқуқи, земин игидарчилиқи вә иқтисади сиясәтләрни түзүш ишлирида сөз қилиш һәққигә һөрмәт көрситишкә чақирди.