Amérika tashqi ishlar ministirliqining axbarat élan qilish yighinida güentanamo Uyghurlirining mesilisi soraldi
Muxbirimiz erkin
2009.06.03
2009.06.03

AFP Photo
Lékin güentanamodiki Uyghurlarning aldinqi küni lagirni ziyaret qilghan muxbirlargha qilghan sözi bolsa bu jehettiki talash - tartishni janlandurdi.
Aldimizdiki aylarda amérika aliy sot mehkimisi güentanamodiki Uyghurlarning, ularni amérikigha qoyup bérish toghrisidiki sot qararini ijira qilishni telep qilip, aliy sot mehkimisige sun'ghan erzini qobul qilish yaki qilmasliqni qarar qilidu.
Aliy sotning qarari Uyghurlarni amérikigha qoyup bérish yaki ularning güentanamo taqalghan'gha qeder bu yerde üzlüksiz yétishigha munasiwetlik zor qarar bolup qélishi mumkin.
Amérika krishtayin & yang qanun mulazimet ornining adwokati nuri türkelning éytishigha qarighanda, eger aliy sot Uyghurlarning erzini körüp chiqishni qarar qilsa ularning sotta ghelibe qilishigha ümid tughulidu. U bu jeryanning yene waqit alidighanliqini bildürdi.
Uzun mezgillik türme hayati, sot jeryanidiki chigishlik, hökümetning Uyghurlar mesilidiki dilighulluqi, dölet mejlisining qoyup bérishke qarshi chiqishi, ulargha 3 - bir döletning chiqmasliqi qatarliqlar amérika hökümiti "gunahsiz", dep aqlighan lagirdiki Uyghurlarda ümidsizlik tuyghusini kücheytken. Ulardiki ümidsizlik lagirdiki Uyghurlarning aldinqi küni lagirni ziyaret qilghan muxbirlargha bergen bayanatida öz ipadisini tapqan idi.
Lagirdiki Uyghurlar shu küni muxbirlargha bergen bayanatida obama hökümitini tenqidligen. Fransiye agéntliqining bu heqtiki xewiride " erkinlik", "adalet" telep qilidighanliqini bildürgen Uyghurlarning " biz burun xitayda ézilgen, biz hazir amérikida 2 - qétim éziliwatimiz" dégenlikini, prézidént obamaning "kommunist yaki démokrat"ikenlikini sorighanliqini, ularning yene"biz sotning qararigha asasen gunahsiz, dep élan qilin'ghan bolsaqmu,lékin biz yene türmide yétiwatimiz" dégenlikini ilgiri sürgen.
Amérika tashqi ishlar ministirliqining charshenbe künki axbarat élan qilish yighinida muxbirlarning qiziqishini qozghighan mesililerning biri, ularning bayanati idi. Yighinda muxbirlar amérika tashqi ishlar ministirliqining bu mesilidiki inkasini sorighan, lékin tashqi ishlar ministirliqi bayanatchisi wud Uyghur tutqunlarning bayanatigha baha bérishni ret qilghan.
Wud mundaq dégen " :ilgiri déyilgenlerning sirtida men u bayanlargha konkrét bir nerse dimeymen. Prézidént bizning güentanamoni taqaydighanliqimizni qarar qildi. Biz nöwette her bir tutqunning dili'osini közdin kechüriwatimiz shundaqla tutqunlarni yollaydighan jay izdewatimiz. Siler bilgendek den frayd bu mesilige mes'ul bolup, bu ishni bir terep qiliwatidu. Lékin men bu konkrét mesile üstide bir nerse dimeymen".
Uyghur tutqunlarning obama heqqidiki sözini, yeni obama "kommunistmu yaki démokratmu " dégen sözini "exmiqane baha"dep eyibligen robért wud "men peqet sözümni ularning prézidéntni kommunist, dep teripligenlikige qaratmaqchi. Biz her bir diloni bir terep qilish üchün tirishiwatimiz. Biz bu xizmitimizni dawamlashturimiz. Bu bizning menpe'etimizge uyghun. Buning sirtida deydighan bashqa sözüm yoq" dep tekitligen.
Amérika güentanamodiki Uyghurlarni "bigunah" kishiler dep élan qilghan bolsimu, lékin ularni yenila güentanamoda tutup turush yolini tutuwatidu. Uyghur tutqunlarning adwokatlirining pikiri bolsa amérika hökümitining Uyghurlarni üzlüksiz tutup turushi "asassiz", ular derhal qoyup bérilishke tégishlik kishilerdur.
Uyghur tutqunlarning adwokati suzan béykir menning yéqinda amérika döletlik axbarat kolubidiki bir axbarat élan qilish yighinida bu qarishini yene bir qétim tekitligen idi. U mundaq deydu": ularni dawamliq tutup turushning héchqandaq asasi yoq. Bizning bir dölet bolush süpitimizde qanunlargha asasen ish qilishimiz nahayiti muhim. Bu kishiler téz arida qoyup bérilip, ular bixeter yashiyalaydighan, xitaygha qayturup bérilmeydighan, ten jazasigha qarshi turush mesiliside exlaqiy mejburiyitini ada qilidighan birer döletke orunlashturulushi lazim. Lékin bu talash - tartishtiki mesile emes, nigizlik mesile. Bu yerdiki nigizlik mesile ular güentanamodin derhal qoyup bérilishi kérek. Chünki biz ularni bilip turup, asasiy qanun'gha zit halda üzlüksiz tutup turalmaymiz. Xilap halda dawamliq turup tursaq bolmaydu."
Nuri türkel ependining éytishigha qarighanda, aliy sotning qandaq qarar chiqirishida prézidént obama aliy sot mehkimisidiki 9 neper sotchining birige namzat qilip talliwalghan soniye sotomayérning roli zor bolidighanliqini, lékin sotomayérning waqti kelse qandaq pozitsiyide bolidighanliqigha hazir bir néme dimekning qiyinliqini bildürdi.
Nuri tükel yene, amérika hökümiti güentanamodiki Uyghurlarni orunlashturush mesiliside xelq'ara nopuzi we tesir küchini yiterlik qollanmidi, dep qaraydighanliqini, eger amérika nopuzini qollansa Uyghurlargha yéngi bir makan tépishning qiyin'gha chüshmeydighanliqini eskertidu.