Uyghurlarning pakizliq adetliri

Taziliqqa ri'aye qilishni adet qilghandila saghlam, zérek, chéchen we qawul bolghili bolidu.

Pakistan islam abad aliy bilimgahini püttürgendin kéyin, se'udi erebistanining mekke mukerreme shehiridiki "islam dunya ittipaqi"da xizmet qiliwatqan abdurahman hajimgha bir qanche so'al bilen muraji'et qilghan iduq.

Abdurahman hajim bilen söhbet

Abdurahman hajim taziliq we uning ehmiyiti toghriliq sorighan so'alimizgha jawab bérip mundaq dédi:" taziliqqa ehmiyet bérish, yaxshi taziliq aditini yétildürüsh - bir milletning sapasi, medeniyet sewiyisi, ésil pezilitining muhim bir belgisidur. Musulmanlar taziliq aditini eng awwal yétildürgen xelqtur. Chünki ularning desturi: allah heqiqeten tewbe qilghuchilarni, pak bolghuchilarni dost tutidu deydu. Peyghember eleyhissalam pakliqqa teshebbus qilip: allah paktur, u pakliqni yaqturidu dégen. Pak we pakiz bolush musulmanlarning eng aldinqi wezipisidur. Shunga musulmanlarning nurghunlighan yaxshi taziliq adetliri bar."

Musulmanlarning taziliq adetliridin örnekler

Abdurahman hajim musulmanlarning taziliq we pakizliq adetliri heqqide mundaq dédi: musulmanlar birinchidin, muhit taziliqigha, jümlidin hoyla-aram, meschit, saray, öy-makanlarning taziliqigha zor ehmiyet béridu. Ana wetendiki sap musulmanlar yashaydighan rayonlarda bu adetning neqeder güllen'genlikini körgili bolidu. Musulmanlar muhit taziliqini diniy we milliy en'ene hem mejburiyet dep bilidu. Peyghember eleyhissalam musulmanlargha kishilerning lenitige uchraydighan ikki qiliqtin saqlininglar: kishilerning mangidighan yoli we sayidaydighan orunlirini paskina qilip qoymanglar dep telim bergen.

Ular ikkinchidin, orman östürüp, baghwaran bina qilip, gül-giyah térip muhitni güllendürüshke ehmiyet béridu. Xelqimizdimu "béghi yoqning néni yoq" deydighan maqal bar. Peyghember eleyhissalam : qandaqla bir musulman derex tikse yaki zira'et térisa, uningdin uchar qushlar yaki insanlar yaki haywanlar yése u kishi üchün sediqining sawabi bolidu dégen.

Üchinchidin, hoyla, yollargha su sépip pakiz süpürüsh musulman ayallirining her künlük seher turup püttüridighan birinchi ishi. Musulmanlar etigenlik namazdin parigh bolghanda, balilarni turghuzup, kiyindürüp, öy ichini pak pakiz tazilap bolup, andin nashta qilidu. Exletni, yundini hergiz yol boylirigha, su qanallirigha tökmeydu. Shundaqla yoldiki tosqunlarni éliwétish, yol yasash, köwrük sélish, quduq qézish qatarliqlarni chong sawabliq ish dep bilidu. Zira'etlerni, gül-giyahlarni nabut qilmaydu.

Tötinchidin, shexs taziliqigha alahide ehmiyet béridu. Namaz musulmanlarning eng aldinqi wezipisi bolup, pakliq, pakizliq we taharet bolmisa namaz qobul bolmaydu. Shunga musulmanlar shexsiy taziliqni qandaq shara'itta bolmisun, her da'im öz waqti ‏- sa'itide muntizim orundaydu. Musulmanlardiki buxil muntizim shexsiy taziliqni bashqa héchqandaq bir millette körgili bolmaydu. Musulmanlardiki taharet bilen ghusli buning misalidur.

Ular beshinchidin, ozuqluqning taziliqigha alahide ehmiye béridu. Shunga ularda ozuqluq halal-haram dep éniq chek qoyup ajritilidu. Musulmanlar halal ozuqluqlarni yéyishke we haramni yémeslikke buyrulghan. Qur'an kerimde:" haywanlar(yeni töge, kala, qoylar)ning hemmisini (qan éqitip bughuzlighandin kéyin yéyish)halal qilindi... Silerge özi ölüp qalghan haywan, qan, choshqa göshi, allahtin bashqisining namini éytip bughuzlighan haywan, bughup öltürülgen haywan, urup öltürülgen haywan, igizdin yéqilip ölgen haywan, haywanlar(teripidin üsüp) öltürülgen haywan, yirtquch haywanlar yérip yigen haywan(ning göshini yéyish) haram qilindi dep körsitilgen".

Démek taziliq we pakizliq her qandaq bir insanning adetlinishi tolimu muhim bolghan bir zörüriyettur. Taziliqning maddiy we meniwi paydiliri intayin köptur.