Enwer toxti: 'Uyghurlardiki rak késili méni atom radi'atsiyisi tetqiqatigha élip kirdi' (1)

Süret, enwer toxti ependining, 1998 - yili engliye muxbirliri bilen hemkarliship ishligen, "yipek yolidiki ölüm" namliq höjjetlik filimdiki körünüshliridin biri.

Enwer toxti ependi yene, 1998 - yili en'gliye muxbirliri bilen hemkarliship ishligen, "yipek yolidiki ölüm" namliq höjjetlik filim arqiliq, xitayning Uyghur élide élip barghan köp qétimliq atom sinaqlirining rayondiki Uyghur qatarliq milletlerge élip kelgen ziyanlirini dunyagha tonutqan tunji kishi. Bügün u, ziyaritimizni qobul qilip, özining atom radi'atsiyisining Uyghurlargha élip kelgen ziyini heqqidiki tetqiqat bilen shughullinishigha seweb bolghan amillar heqqide toxtaldi.

Ziyaritimizni qobul qilghan enwer toxti ependi aldi bilen, 1994 - yili ürümchi tömüryol idarisi doxturxanisida ishlewatqan mezgilide, doxturxanidiki wang famililik doxtur bilen élip barghan rak késilining tarqilish ehwali heqqidiki bir qétimliq tasadipiy söhbettin kéyin, Uyghurlarda rak késilining tuyuqsiz köpiyip kétishidiki seweb heqqidiki izdinishni bashlighanliqini bayan qildi.

Enwer toxti ependi özining 1994 - yildin 1996 - yilghiche bolghan deslepki 2 yil ichide élip barghan tekshürüsh ehwali hem bu jeryanda bayqighan mesililerni otturigha qoydi.

U, özining deslepki tekshürüsh netijiside, idare tewesidiki 160 ming xizmetchi terkibidiki aran 5 ming etrapida bolghan Uyghurning rak késilige giriptar bolush nisbitining idare teweside zor salmaqni igileydighan köchmen xitay xizmetchiliridin nechche hesse yuqiriliqini bayqighanliqini bildürdi. Uning éytishiche, yuqiriqi bayqashtin kéyin u, rak késilining Uyghur rayonda bu qeder tézlikte köpiyip kétish sewebini tetqiq qilishni bashlighan. Emma eyni chaghda bu heqtiki tetqiqat doxturxana terepning tosqunluqigha uchrighanliqi üchün, tetqiqatni bashqilardin yoshurun élip barghan.

Enwer toxti ependi, özining 1994 -yil 12 - aydin 1995 - yili7 - ayghiche gu'angju shehiri hem tyenjin shehiridiki doxturxanilarda bilim ashurush jeryanida rak késilining Uyghurlar arisida bu qeder köp tarqilip kétishi heqqide köplep matériyallarni körgenlikini hem ösme késeller doxturxanisi, xelq doxturxanisi qatarliq doxturxanilarda dawamliq tekshürüsh élip barghanliqini, kéyin tömüryol doxturxanisining uning bu xil tekshürüshni yoshurun élip barghanliqini bilgendin kéyin, 1996 - yili 8 - ayda uninggha bu tetqiqatni toxtitish toghruluq agahlandurush bergenlikini bayan qildi.

Enwer ependi 1996 - yili 10 - aydin 1996 - yili 12 - ayghiche bolghan ariliqta, ürümchi tömüryol doxturxanisi teshkilligen bir qétimliq tekshürüsh guruppisi bilen birlikte, tömüryol idarisi tewesidiki rak késilige giriptar bolush ehwali heqqide tekshürüsh élip barghanliqini, bu qétimliq tekshürüsh ehwalining özi ilgiri yalghuz élip barghan tekshürüsh netijisi bilen asasen oxshash chiqqanliqini bayan qildi.

Enwer ependi sözide, özlirining bu qétimliq tekshürüshte rayondiki Uyghurlarning rak késilige giriptar bolush nisbitining 35% ikenlikini, buning 1996 - yili pütün xitaydiki xitaylarning rak késilige giriptar bolush nisbitidin zor derijide yuqiriliqini bayqighanliqini, emma bu tekshürüsh netijisi yuqirigha doklat süpitide yollan'ghanda bu nisbetning töwenlitilip, xitayning bashqa ölkiliridiki rak késellirining tarqilish nisbiti bilen tengleshtürülüp yollan'ghanliqini ilgiri sürdi.

Enwer ependining bayanigha qarighanda, eyni chaghda xitay hökümiti ürümchi tömüryol doxturxanisining bu qétimliq tekshürüsh doklatidin kéyin, doxturxanigha Uyghur aptonom rayonigha qarashliq tömüryol idarisi tewelikidiki xizmetchiler arisida rak késilining tarqilish ehwali heqqidiki tetqiqat xizmiti üchün mexsus meblegh ajratqan, emma eyni yillirida élip bérilghan tetqiqat netijiliri mutleq mexpiy tutulghan iken.

Hörmetlik oqurmen dostlar, enwer toxti ependining 1998 - yilidin kéyin, xitay lopnur rayonida élip barghan atom bomba sinaqlirining tesiri heqqidiki matériyallarni dunya jama'etchilikige ashkarilash jeryani we uning yéqinqi yillardin buyan herqaysi ellerde bu heqte bergen doklatliri toghrisida silerge kéyinki programmimizda dawamliq melumat bérimiz.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.