Хитай 'сәзгүр мәсилиләр' тәтқиқати билән шуғулланғучи чәтәллик мутәхәссисләрни чәклимәктә

Йапонийә мәркизий университети оқутқучиси мизутани наоко ханим йазған рабийә ханим вә уйғурлар тоғрисидики китапниң муқависи.

Нөвәттики хитай вәзийитини көзәткүчиләрниң қаришичә, хитайниң дөләт түзүлмиси ғәрб әллириниң демократик түзүлмисидин пәрқлиқ болуп, хитайда дөләт ичидә компартийә һакимийитигә нисбәтән охшимиған пикир қараштикиләр чәкләнсә, чәтәлләрдики хитайниң нөвәттики сиясий түзүлмиси, хитайдики кишилик һоқуқ мәсилилири, болупму " уйғур" һәм " тибәт"ләргә аит сәзгүр мәсилиләр тәтқиқати билән шуғуллинидиған чәтәллик мутәхәсисләргә нисбәтән чәкләш позитсийисидә туруватқан болуп, уларниң әсәрлири хитайда чәклиниш билән биллә уларниң өз тәтқиқатлирини давамлаштуруш үчүн хитайға берип тәкшүрүш, тәтқиқат елип бериши чәкләнмәктә икән.

Хәвәрләрдин мәлум болушичә, мизутани наокониң хитай чегрисидин киргүзүлмәсликигә униң йеқинқи бир нәччә йилдин буян у чәтәлләрдә паалийәт елип бериватқан уйғур актиплири һәққидики тәтқиқатини күчәйткән болуп, униң "хитай һөкүмити тәрипидин қоғланған уйғурлар" намлиқ китабида чәтәлләрдә хитай һөкүмитигә қарши паалийәт елип бериватқан уйғур кишилик һоқуқ паалийәтчилириниң әһвали йезилған икән. У бултур "5 - июл вәқәси"дин кейин, дуня уйғур қурултийиниң рәиси рабийә қадир ханимниң японийигә келишидә кепил болғанлиқи қатарлиқ паалийәтлири сәвәб болған икән.

Исмини ашкарилашни халимиған бир японийилик мутәхәсисниң билдүрүшичә, хитай һөкүмити хитайниң һазирқи сиясий түзүлмисини тәнқидлигүчиләр һәм хитайниң земин пүтүнлүкигә тәһдит характеридики әсәрләрни елан қилғучиларни яқтурмайдиған болуп, өткән йили минео накаҗима исимлик йәнә бир японийилик мутәхәсисму өзиниң хитайни кәлгүсидә 7 парчиға бөлүп идарә қилиш тәшәббуси оттуриға қоюлған "хитайниң парчилиниши", "3 хитай", "хитайдики қозғилаңлар", "хитайдин келиватқан тәһдит" қатарлиқ әсәрлири сәвәблик, хитай һөкүмәт даирилири тәрипидин, хитайға қарши суйиқәст пиланлиғучи чәтәллик тәтқиқатчилар тизимликигә киргүзүлүп хитайға кириштин чәкләнгән икән.

Хоңкоңда чиқидиған"шәпә" журнилиниң баш муһәррири җаң вейго әпәнди бүгүн радиомиз уйғур бөлүминиң зияритини қобул қилип, чәтәллик мутәхәссисләрниң хитай чегрисиға киргүзүлмәсликидики сәвәбләр һәққидики қарашлирини оттуриға қойди. "Мениңчә мизутани наокоға охшаш чәтәллик мутәхәссисләрниң хитай чегрисидин киргүзүлмәслики йеңилиқ әмәс. Болупму 1989 - йили бейҗиңда йүз бәргән 4 - июн тиәнәнмин вәқәсидин кейин, хитай һөкүмити ғәрб демократик идийилириниң хитайға еқип киришини җан - җәһли билән тосмақта. Улар хитай тәтқиқати билән шуғуллинидиған чәтәллик мутәхәссисләргә шәрт қоюш, уларға хитайдики сәзгүр мәсилиләрдин өзини чәткә елиш қатарлиқ тәләпләрни қоюш арқилиқ уларниң хитай чегриси ичидә тәтқиқат елип беришиға йол қоюватиду. Уларниң тәлипигә қошулмиған, һәққанийәт туйғуси күчлүк тәтқиқатчиларға болса түрлүк чәклимиләрни қоюп уларниң хитай чегриси ичидә тәтқиқат елип беришини тосмақта."

Җаң вейго әпәнди, йеқинқи бир нәччә йилдин буян уйғур мәсилисиниң хәлқараға йүзлиниши билән, хитай һөкүмитиниң уйғуршунаслиқ тәтқиқати билән шуғулланғучи, чәтәллик тәтқиқатчиларға қаратқан чәклимини күчәйткәнликини оттуриға қоюп мундақ деди: "нөвәттә уйғур мәсилисиниң хәлқара җәмийәттә барғанчә тонулушиға әгишип, хитай һөкүмити уйғурларниң һазирқи вәзийити, хитайниң уйғурлар вә тибәтләргә қаратқан миллий сияситини тәтқиқ қилғучи чәтәллик мутәхәссисләргә қаратқан чәклимилирини күчәйтип әң юқири басқучқа көтүрди десәк болиду. Шуңа бу тәтқиқатчиларниң китаблири бөлгүнчилик тәшәббус қилинған, хитайни парчилаш сүйиқәстидә йезилған әсәрләр дәп қарилип, хитай дөлитидә чәклинип, бу тәтқиқатчиларниң хитайға кириши чәкләнмәктә."

Хитай һөкүмитиниң нөвәттики вәзийити һәм уйғурларниң әһвали билән пишшиқ тонуш болған уйғур зиялийлиридин, хитайниң мәркизи милләтләр университетида иқтисад илми тәтқиқати билән шуғуллиниватқан, уйғурларниң әһвали тонуштурулған тор бекити "уйғур биз" тор бекитиниң саһиби мустәқил тәтқиқатчи илһам тохти әпәнди, радиомиз зияритини қобул қилғинида, чәтәллик мутәхәссисләрниң чәклимигә учраш әһвали һәққидә тохтилип мундақ деди: "уйғур тәтқиқати билән шуғуллинидиған японийилик мутәхәссис наукани чегридин киргүзүлмәсликидәк бу вәқә пәқәт японлуқ мутәхәсискила қаритилмиған, мениңчә бу уйғур тәтқиқати билән шуғуллинидиған ғәрб дунясидики зиялийлар һәм тәшкилатлириға берилгән бир агаһландуруш болиши мумкин.Буни җуңгониң һазирқи сиясий түзүлмиси сәвәбидин, бәзи мунасивәтлик һөкүмәт органлири һәм хадимлириниң чәтәллик тәтқиқатчиларниң охшимиған көзқарашлирини бир хил суйиқәст дәп қариғанлиқи сәвәбидин болуватиду. Һазир бейҗиңда 2 йиғин ечиливатиду, шуңа кишилик һоқуқ тәтқиқатлири билән шуғуллинидиған, чәтәл зиялийлири һәм аммиви тәшкилатлириниң паалийәтлиригә нисбәтән зиядә сәзгүрлүк позитсийисидә болуватқанлиқи сәвәбидин болуватиду."

Көзәткүчиләрниң қаришичә, нөвәттә пуқраларниң әркин пикир қилиши, охшимиған пикир қарашлирини оттуриға қоюши қаттиқ чәклиниватқан хитай дөлитидә, әлвәттә ғәрб демократик идийиси бойичә тәтқиқат елип баридиған чәтәллик тәтқиқатчилар, мухбирлар һәм саяһәтчиләрниң хитай чегриси ичидики паалийәтлириниң чәклимигә учриши барғанчә омумйүзлүк әһвалға айланмақта икән.

Юқиридики аваз улинишидин, бу һәқтики мәлуматимизниң тәпсилатини аңлайсиләр.