Dalay lamaning wekilliri xitay bilen ötküzgen söhbitining tepsilatini élan qildi

Dalay lamaning wekili lodi garining peyshenbe küni daramsalada ötküzgen axbarat élan qilishi yighinida.

 Ikkinchi telipide, tibetke chet'el muxbirliri we biterep tekshürgüchilerning kirishige yol qoyush otturigha qoyulghan. Üchinchi telipide, nöwette tibette "wetenperwerlik terbiyisi" nami astida, rahiblarni dalay lamagha qarshi pikir qilishqa mejburlash herkitini toxtitishni telep qilghan.

Lodi gari: "14 ‏ - mart lasa weqesini keltürüp chiqarghan xitayning siyasiti"

Söhbette xitay terep dalay lamaning béyjing olimpikige buzghunchiliq qilish we tibetliklerni hökümetke qarshi qutrutushni toxtitishni otturigha qoyghan.

Lodi garining bildürüshiche, söhbet dawamida xitay terep, 14 ‏ - mart lxasa weqesini dalay lamaning pilanlighanliqini tekrar - tekrar tilgha alghan. Tibet wekilliri buninggha qarita, 14 ‏ - mart lxasa weqesi, xitay hökümitining 30 - 40 yildin béri izchil dawamlashturup kéliwatqan, xata siyasitining netijisi dep jawab bergen. Lodi gari sözide, bu qétim kélisheligen pikirlerdin biri, qayta söhbet ötküzüsh bolghanliqini bayan qilghan.

Peyshenbe küni , xitay tashqi ishlar ministirlikining bayanatchisi chin'gangmu söhbet heqqide toxtalghan. U sözide, dalay terepning bölgünchilik herkitini, olimpik buzghunchiliq sélishni , qoralliq heriketlerge qutrutushni toxtitishqa chaqirghan we buni söhbetni dawamlashturushning sherti dep körsetken. Nöwette her ikki terep bir - birini semimiy bolushqa chaqirmaqta, emma közetküchiler ikki terepning nöwettiki weziyette söhbet arqiliq mesilini hel qilalaydighanliqigha guman bilen qarashmaqta.

Yazghuchi abraham:" xitay nöwette dalay lamaning telipini hezim qilalmaydu"

Xongkong uniwérsitétidiki yazghuchi tomas abraham ependining bildürüshiche, nöwette dalay lama otturigha qoyuwatqan yüksek aptonomiye telipini xitay hezim qilalighudek basquchta emes. Yazghuchi abraham bu pikrini jenubiy junggo pochtisi gézitining charshenbe kündiki sanida élan qilghan bir maqaliside otturigha qoyghan. Maqalining témisi" dalay lamaning aptonomiye telipi xitay üchün yenila radikal telep" dep atalghan.
 
Maqalide yézilishiche, xitay bilen dalay lama arisida söhbet gheyriy resmiy shekilde 1980 ‏ - yillarda bashlan'ghan؛ eyni chaghda ding shawping" eger dalay lama tibetni xitayning bir parchisi dep tonusa söhbet ötküzüshke hazir ikenlikini bildürgen. Dalay lamamu musteqilliq telipini aptonomiyige chüshürgen. Arida bir qanche qétim gheyriy resmiy körüshüsh bolghan. Xitay terep, dalay lamagha xitay xelq qurultiyining we siyasiy kéngeshning mu'awin re'islik wezipisini bérishni wede qilghan . Bu teklipni dalay lama ret qilghan .

2002 ‏ - Yiligha kelgende ikki terep arisida resmiy söhbet bashlan'ghan we 6 qétim söhbet élip bérilip, 2006 ‏ - yili üzülüp qalghan . Bu jeryandiki ikki chong kélishelmesliktin biri: tibet rayonining memuriy chégrisi bolup, dalay terepning layihiside tibetning chégrisi hazirqi tibettin bashqa, chingxey, sichüen we gensu ölkiliridiki tibetlikler olturaqlashqan jaylarnimu öz ichige alghan.

"Chégra mesilisini kélisheleydu, emma tüzülme mesiliside kélishelishi mümkin emes"

Aridiki ikkinchi chong mesile, dalay lamaning layihiside, tibetning siyasiy tüzülmiside 3 xil küchni ayrish bolush teshebbus qilin'ghan. Yeni tibet hökümiti, xelq qurultiyi we tibet sot mehkimisini démokratik yol bilen tesis qilish otturigha qoyulghan. Eger bu yolgha qoyulsa, xitay kompartiyisi tibette hakimiyettin siqip chiqirilidu. Buning netijiside, tibette, xitay merkizi hökümiti tashqi ishlar bilen herbiy ishlardin bashqa sahege qol tiqalmaydighan bolidu. Yazghuchi abrahamning qarishiche, bu tibetning musteqilliqqa bir basquch ilgirilishi, xitayning tibettin bir qedem keynige chékinishi bolup hésablinidu.

Abrahamning qarishiche, chégra mesiliside ikki terepning birlikke kélelishini texmin qilish mumkin, emma, siyasiy tüzülme mesiliside hazirqi basquchta birlikke kélelishi mumkin emes. Béyjing bahari jurnilining tehriri xupingmu yazghuchi abraham bilen oxshash qarashta. Uning qarishiche, nöwette xitay tibetliklerning telipini qobul qilalmaydighanliqi éniq. Emma ikki terepning meydanidin waz kéchishi éhtimalliqi oylishilsa, tibetlikler üchün hayatliqtin waz kéchish démektur, xitay üchün bolsa, mustemlikichiliktin waz kéchish démektur. Shunga axir waz kéchidighan terep xitay bolidu. Xitaydiki milliy mesililerning hel bolushi mutleq, bu peqet waqit mesilisi.

Yazghuchi abrahamning qarishiche, nöwettiki söhbettin netije chiqmaydighanliqini her ikki terep bilidu, emma her ikki terepning waqtinche yetmekchi bolghan meqsiti bar. Xitayning meqsiti hemmige ayan bolghinidek, xelqara bésimni yumshutush we olimpikni tosalghusiz ötküzüsh. Dalay wekilliri bolsa bu söhbetni, özlirining xitay teripidin tibet xelqining wekili süpitide étirap qilinishi dep tonuydu. Uning üstige bu söhbetning 14 ‏ - mart lasa weqesidin kéyin élip bérilishi tibetlikler üchün alahide ehmiyetke ige؛ bu, tibetlik namayishchilarning xitayni öz iradisige melum derijide boysundurghanliqini körsitidu.