1949 ‏ - Yilidin buyan xitay hökümranliq qiliwatqan 'shinjang' (3)

Sürette xitay saqchiliri Uyghur aptonom rayonining bir yézisida Uyghur déhqanlirini tutqun qiliwatqan körünüsh

" Kommunist xitay shinjangni ishghal qiliwalghandin kéyin, bir turup yumshaq, bir turup qattiq qolluq mu'amile qilishtin ibaret ikki xil hökümranliq wastisi qollinip kelmekte."

Ikkinchi bab: xitay kommunist hökümitining hökümranliq qilish wastiliri

Lin bawxu ependining qarishiche, xitay kommunist hökümitining shinjanggha hökümranliq qilish wastilirining ichidiki yumshaq mu'amile qilish wastisi - - - aptonom rayon qurup aldamchiliq qilishtin ibaret. Xitay hökümiti emeliyette 'aptonom rayon' dégen aldamchiliqta, assimiliyatsiye qilish bilen basturushni tengla asasy orun'gha qoyup kéliwatidu.

Xitaylashturush siyasiti

Lin bawxu ependining bayan qilishiche, kommunst xitay hökümiti yürgüzüp kéliwatqan nopus siyasiti arqiliq, uning bu jayni peydin - pey xitaylashturup kéliwatqanliqini körüwalghili bolidu. Gerche xitay bu jayni 'Uyghur aptonom rayoni' dep atawatsimu, emeliyette bu jayning nopus qurulmisini téz sür'et bilen özgertish arqiliq xitaylashturuwatidu. Xitay statistika idarisining 1954 ‏ - yili 11‏ - ayning 1 - küni élan qilghan sanliq melumatigha asaslan'ghanda, birinchi qétimliq memliketlik xelq qurultiyi üchün élip bérilghan omum saylamda tizimlan'ghan shinjang nopusi 4 milyon 873 ming 608, buning ichide Uyghurlarning nopusi 3 milyon 640 ming 125. Démek eyni waqitta Uyghurlar shinjang nopusining töttin üchini teshkil qilatti. 1980 ‏ - Yili neshr qilin'ghan 'okyanus'ta Uyghur nopusi shinjang nopusining beshtin üchini teshkil qilidu, dep élan qilindi. Démek bu özgirish, tajawuz qilip kirgen xitay nopusining bu jayda neqeder téz köpiyiwatqanliqini ashkarilighan idi.

Lin bawxu ependining bayan qilishiche, xitay özining shinjangni xitaylashturush siyasitini yoshurush üchün saxta melumat bériwatqanliqi sir emes. Heqiqiy ehwalni yoshurghan mushundaq saxta melumatqa asaslan'ghandimu, shinjanggha tajawuz qilip kiriwatqan xitay nopusi 2000 ‏ - yiligha kelgende %31 köpeygen؛ 2005 ‏ - yiligha kelgende bu nisbet %39 ge yetken. Bu heddidin éship ketkenlik bolmamdu?

Uyghur aptonom rayoni - - - xitay menzire yasaydighan 'teshtek'

- Xitay qurghan Uyghur aptonom rayoni we uninggha qoyulghan Uyghur bashliqlar, emeliyette xitayning menzire yasaydighan 'teshtek'liri, - dep bayanini dawamlashturidu lin bawxu'a ependi Uyghurlarning ehwalini teywen xelqige tonushturush üchün yazghan " 1949 ‏ - yilidin buyan xitay hökümranliq qiliwatqan shinjang" dégen ixcham kitabining 'xitay kommunist hökümitining shinjanggha hökümranliq qilish wastiliri' dégen babida, - uning éytishiche, 1955 ‏ - yili Uyghur aptonom rayonigha re'is qilip belgilen'gen seypidin ezizi eslide sowét ittipaqi kommunist partiyisining ezasi, kéyin uning partiye munasiwiti xitaygha ötküzüp bérilgen.

Uningdin burun shinjang ölke re'isi, kéyin junggo islam jem'iyitining re'isi bolghan burhan shehidimu 1933 ‏ - yili sowét ittipaqida 'inqilabiy' teshkilatqa qatnashqandin kéyin shinjanggha kelgen. U 1949 - yili 'tinchliq bilen heqiqetke qaytqan'din kéyin, wang jénning körsitishi bilen xitay kommunist partiyisige eza bolghan. Bularning héchqaysi allah bilen muhemmetni tonumaydighan belki maw zédungnila tonuydighan kishiler idi. Ular herqanche sadaqetlik ipadilisimu, xitay ulargha qarar qilish hoquqi bergen emes.

Xitay hökümiti 'medeniyet inqilabi' da oynighan ikki hushuq

Xitay hökümiti 'medeniyet inqilabi' dégen herikette seypidin bilen burhandin ibaret bu ikki hushuqni taza oynidi. 1968‏ - Yili seypidinni qoghdap ötkeldin ötküzüp, burhanni isyanchilargha talitip türmige tashlidi. Bu jeryanda, xitay hökümiti wang jénning qattiq qolluq bilen basturush siyasitini eslige keltürüp, Uyghurlarning medeniyet we örüp - adetlirini weyran qilishni dawamlashturdi.

Burhan türmide turup 'shinjangning 50 yili' dégen kitabni yézip chiqqandin kéyin, seypidinni béyjinggha ekilip nezerbentke élip, burhanni milliy, diniy we ilmiy tetqiqat sahesige rehberlik qilidu dep jakarlap, emeliyette shinjangda uning nopuzini tiklidi.

Islam kursida jang zéminning gepliri derslik qilin'ghanliqi téximu ghelite

Lin bawxu'a ependining bayan qilishiche, 2001 ‏ - yili 8 ‏ - ayning 31 ‏ - küni échilghan 'islam wetenperwer zatlar kursi' da, xitay kommunist partiyisining eyni waqittiki sékritari jang zéminning 1 ‏ - iyul nutqi derslik qilin'ghanliqi, bolupmu 'üchke wekillik qilish' dégen sepsetining bu kursta muqeddes 'qur'an' gha aylandurulghanliqi téximu ghelite weqe.

Xitay kommunist hökümiti Uyghurche kitablarni köydürdi

Mushu yillarda, ‏ - ‏ dep bayanini dawamlashturidu lin bawxu'a ependi, ‏ - ‏ xitay kommunist hökümiti qeshqerde Uyghurche kitablarni köydürdi. Hetta Uyghurche 'höner - kesp risaliliri'nimu, ichide qur'andin üzündiler bar iken dep köydürdi.

11 ‏ - Séntebir weqesidin kéyin, xitay hökümiti Uyghurlarning diniy en'enilirini késip tashlap xitaylashturushni tézlitish üchün, 18 yashqa toshmighan Uyghur yash - ösmürlirining meschitke kirishni, namaz ötishini cheklidi. Hazir shinjangda iqtisad hoquqi xitaylarning qolida bolghachqa, xitay tilini bilmeydighan (xitaylashmighan) Uyghurlarni xizmetke almaydu. Démek xitay hökümiti 'diniy erkinlik' dep aldamchiliq qilip, emeliyette Uyghurlarning diniy étiqadini weyran qiliwatidu.