Бейҗиң олимпикиниң бәри сәзгүр тор бекәтләрни чәклигәнлики талаш - тартиш қозғиди

Бейҗиңниң олимпик мәркизидә интернет ишлитиватқан чәтәллик жорналисларниң ишләватқан көрүнүши.

 Лекин хитай һөкүмити бу чәклимини ақлимақта. Хәлқара олимпик комитети болса бу чәклимә түпәйли осал әһвалға чүшүп қалди. Төвәндә мухбиримиз әркин мәлумат бериду.

Хитай 2001 ‏ - йили олимпик өткүзүш һоқуқиға еришкәндә бәргән әң муһим вәдилириниң бири, олимпик мәзгилидә ахбарат әркинликигә капаләтлик қилидиғанлиқини билдүргәнлики иди. Бейҗиң олимпик йиғининиң келәр һәптидики ечилиш мурасимини хәвәр қилиш үчүн аз дегәндә 20 миң чәтәллик мухбирниң бейҗиңға топлинидиғанлиқи, уларниң хитай вә чәтәлдики халиған тор бекитигә тосалғусиз кириши көзләнмәктә иди. Лекин чаршәнбә күни хитай даирилириниң бәзи сәзгүр тор бекәтлирини йәни әркин асия радиоси, чәтәлдики тибәт вә уйғур тәшкилатлириниң тор бекәтлирини, фалунгуң, бәзи кишилик һоқуқ паалийәтчилириниң, хәлқара кәчүрүм тәшкилати, чегрисиз мухбирлар тәшкилатиниң тор бекитини чәклигәнлики мәлум болди.

Б б с вә германийә долқуни радиосиниң хитай тилидики тор бекити чәкләнгән тор бекәтлириниң қатарида иди. Лекин б б с ниң тор бекити пәйшәнбә күни ечиветилгән. Франсийә ахбарат агентлиқи чаршәнбә күнки бир хәвиридә шу күни чәтәллик мухбирларниң бейҗиң олимпик ахбарат мәркизидики компютерлар билән юқириқи тәшкилат, радио истансиси вә шәхсләрниң то бекитигә кирәлмигәнлики, бу тор бекәтләргә кириш йолиниң тақивелинғанлиқини билдүргән.

Хәлқара олимпик комитети болса хитай даирилириниң бәзи интернет тор бекәтлирини тосаш вә чәклимә қоюш пикиригә қошулуш яки уни қобул қилиш билән әйибләнмәктә. Хәлқара олимпик комитетиниң бир әмәлдари пәйшәнбә күни мәзкур комитет әмәлдарлириниң илгири бейҗиң олимпик тәшкили комитети билән бу мәсилә үстидә көп қетим музакирә елип барғанлиқини, лекин буниң ашкара елан қилинмиғанлиқини билдүргән. Бу вәқә хәлқара мәтбуатлар вә ахбарат әркинлик тәшкилатлирида зор ғула - ғула қозғимақта. Мәркизи париждики чегрисиз мухбирлар тәшкилати чаршәнбә күни хәлқара олимпик комитетиниң тор чәклимисини қобул қилғанлиқи, хитай даирилириниң мәтбуат әркинлик вәдисидә турмиғанлиқини әйиблиди.

Чегрисиз мухбирлар тәшкилатиниң баянатида " тәшкилатимиз хитай даирилириниң гуманхорлуқи, ялғанчилиқи вә хәлқара олимпик комитетиниң нәччә йилдин бери сүкүт қилиш йолини тутуп, бу вәзийәтниң алдини алалмиғанлиқини әйибләйду..." Шундақла " бу өз вәдисигә вапасизлиқниң йәнә бир мисали " дәп тәкитлигән. Америка калифорнийә университети берклей мәктипиниң ахбарат институтидики җуңго интернет программисиниң мәсули шав чияң, хитай даирилириниң юқириқи тор бекәтлирини үзлүксиз чәклигәнликини пәрәздики ишлар, дәп көрсәтти. У бу һәқтики мулаһизисидә мундақ дәйду": әмилийәттә бу пүтүнләй пәрәз ичидики ишлар. Бейҗиңниң чәтәллик мухбирлар вә саяһәтчиләргә интернетни әркин қоюветиши мумкин әмәс. Улар буни олимпик кәнтидики мухбирларға ечивәткән тәқдирдиму, бу әмәлийәткә сиғмайду. Әгәр һәр қандақ бир мухбир яки тор қолланғучи бейҗиңдики һәр қандақ бир торханиға кирсә, нурғун тор бекәтлириниң чәклимигә учриғанлиқини байқайду...Улар бурун хәлқара олимпик комитетиға капаләт бәргән. Кишилик һоқуқ, сөз әркинлики, зиярәт қилиш әркинлики, интернет әркинлики қатарлиқларда конкрет вәдиләрни бәргән иди. Лекин һазир уларниң өз вәдисигә бузғунчилиқ қиливатқанлиқи бир әмәлийәт".

Хәлқара олимпик комитетиниң ахбарат мәсули кәвен госпер пәйшәнбә күни олимпик комитетиниң илгири бейҗиң олимпик тәшкили комитети билән хитайниң юқириқи тор бекәтләргә чәклимә қоюшни давамлаштуруш тәлипи үстидә көп қетим сөһбәт елип барғанлиқи, лекин бу сөһбәтләрниң өзигә мәлум қилинмиғанлиқини билдүргән. У алдинқи күни " хәлқара олимпик комитети әмәлдарлириниң хитайлар билән олимпиккә мунасивәтсиз, дәп қаралған бәзи сәзгүр тор бекәтлирини тосаш мәсилиси үстидә сөһбәт елип барғанлиқини чүшинимән " дегән иди. Чегрисиз мухбирлар тәшкилати чаршәнбә күнки баянатида кәвин госперниң бу сөзини мисалға елип, хәлқара олимпик комитетиниң чәклимини қобул қилғанлиқини әйиблиди.

Госпер йеқинқи бир баянатида, "хәлқара олимпик комитетиниң ахбарат мәсули болуш сүпитим билән, мениң муһим вәзипәм мәтбуатларниң бейҗиң олимпик йиғинини бурунқи олимпик йиғинлирини хәвәр қилғанға охшаш хәвәр қилишиға капаләтлик қилиш " дәп тәкитлигән иди. Лекин у пәйшәнбә күни олимпик комитети хәлқара мәтбуатларға бәзи сәзгүр тор бекәтлириниң ечиветилмәйдиғанлиқини вақтида билдүрүши керәк иди, дәп көрсәтти. Америка болса хитайға тор бекәтлиригә қаратқан чәклимини бикар қилиш, торда хитай қорқудиған бир нәрсиниң йоқлуқини әскәртмәктә. Америка дөләт мәҗлиси чаршәнбә күни мақуллиған хитайға даир қарар лайиһисидә интернет әркинликини тәкитлигән.

Ақсарайниң баянатчиси дана пәрино болса президент бушниң интернет әркинлики "қорқудиған нәрсә әмәс" дәп қарайдиғанлиқини әскәртти. Дана пәрино ақсарайниң күндилик ахбарат йиғинида "президент бушниң узундин бери, хитай интернет яки мәтбуат әркинлики, диний әркинлик вә кишилик һоқуқни кеңәйтиштин қорқмаслиқи керәк" дәп қараватқанлиқини билдүрди. Дана пәрино хитайниң бәзи тор бекәтлирини чәклигәнлик вәқәсигә баһа беришни рәт қилди, лекин " биз мухбирларниң техиму әркин қойиветилишини, хитайдики һәр бир кишигә интернеттин пайдилиниш имканийити яритип берилишини үмид қилимиз " дәп көрсәтти.

Америка дөләт мәҗлисиниң уйғур вә тибәтләргә қаратқан бастурушни тохтитиш тоғрисидики қарар лайиһиси пәйшәнбә күни авам палатасида авазға қоюлғанда авам палата рәиси нәнсий пелоси ханим сөз қилип, хитайниң "олимпикни өткүзсә ахбарат әркинлики, кишилик һоқуқ вә муһитни яхшилайдиғанлиқиға вәдә бәргәнлики".... Лекин униң "бу вәдиләрни үзлүксиз вә ашкара аяқ асти қилғанлиқи" ни тәкитлигән. Хитай даирилириниң интернет чәклимисини әң шиддәтлик тәнқидлигән тәшкилатларниң бири австиралийә жорналистлар иттипақи болди.

Мәзкур органниң рәиси кристофер варен, бейҗиң олимпик йиғинини 1936 ‏ - йили натсестлар германийисиниң саһипханлиқида өткүзүлгән берлин олимпик йиғинидин бери, еғир чәклимә астида өткүзүлгән олимпик йиғини, дәп тәкитлигән. Лекин хитай һөкүмити бу түрдики тәнқидләрни рәт қилип, чәклимә қоюлған тор бекәтлирини хитай қануниға хилап тор бәтләр, дәп өзини ақлимақта. Бейҗиң олимпик тәшкили комитетиниң баянатчиси сүн вейде пәйшәнбә күни мухбирларға " аз сандики бир қисим тор бекәтлири тосуветилди. Чүнки улар җуңго қанунлириға бузғунчилиқ қилған," дәп тәкитлигән.