Xitay karxaniliri teripidin monopol qilin'ghan Uyghur qol hünerwenchiliki

 Bu zhornalning yéqinda neshr qilin'ghan ikkinchi pesillik sanida "xitay kommunistliri az sanliq milletlerge düshmenlik siyasiti yürgiziwatidu","yipek yolidiki ötkür pichaq","xitay özgirish ichidiki bir dölet","xitay tarixi heqqidiki pakitlar" qatarliq bir qisim maqaliler élan qilin'ghan bolup, bu maqalilerde xitay kommunistlirining Uyghurlargha yürgüzüwatqan milletchilik siyasiti, medeniy qirghinchiliqi, xitay ölkiliridin köchüp kéliwatqan xitay köchmenlirining Uyghurlarning mewjutluqigha keltürüwatqan tehditliri bayan qilin'ghan.

"Yéngisar pichaqliri" xitay karxaniliri teripidin monopol qilin'ghan

Yéngisarni we yéngisar pichaqlirini öz közi bilen körüp kelgen aptor pér éngistiröm "yipek yolidiki ötkür pichaq "namidiki maqaliside mundaq dep yazidu "ming yilliq tarixqa ige bolghan yuqiri süpetlik yéngisar pichaqliri Uyghurlar arisida nahayiti dangliq. Yéngisar pichaqlirining yuqiri süpiti ularning tarixtin buyan qollinip kéliwatqan en'eniwi pichaqchiliq téxnikisigha ige bolghanliqida, biraq bügünki künde "yéngisar pichaqliri"dégen bu marka xitay karxaniliri teripidin monopol qilinip, Uyghur pichaqchiliqining yuqiri choqqisi bolghan bu en'ene we medeniyet tehditke duch kéliwatidu. Xitay karxaniliri xitay hökümitining qollishi bilen "yéngisar pichaqliri"namida nachar pichaqlarni ishlepchiqirip, yéngisar pichaqlirigha hewes qilidighan sayahetchilerni aldighandin sirt, yéngisardiki Uyghur pichaqchilarning pichaq sétish yollirinimu monopol qiliwalghan. Uyghur pichaqchilirining öz pichaqlirini peqet xitay karxanilirigha mejburiy töwen bahada sétip bérishtin bashqa yoli qalmighan, ulargha sétip bermigenler xitay hökümiti teripidin her xil bésim we tosalghulargha uchrighan.

Yéngisar pichaqlirining teqdirige échin'ghan aptor maqaliside yene mundaq jümlilerni yazidu" bügünki künde xitay karxaniliri shinjangdiki hemme nersini kontrol qilghan. Ular deslep Uyghurlarning néfit, tebi'iy gaz, paxta we bashqa yer asti, yer üsti bayliqlirini kontrol qilghan bolsa yéqinqi 5 yildin buyan Uyghurlarning qol hünerwenchilik, sayahetchilik qatarliq türlirinimu kontrol qilishqa bashlighan, bolupmu sayahetchilik xitay hökümitining yardimi bilen pütünley xitay karxanilirining qoligha ötken.Xitay karxaniliri teripidin kontrol qilin'ghan yéngisar pichaqlirining teqdiri bügünki Uyghur medeniyetning éniq bir misali. Bügünki künde Uyghur medeniyitining saqlinip qélishi yaki pütünley xarab bolup, yéngiche xitay medeniyiti sheklide mewjut bolup turushi pütünley xitay kommunistliri teripidin zor yardemge ige bolup, Uyghur medeniyiti monopol qiliwalghan xitay karxanilirining qolida bolup qaldi.

Xitay jiddiy özgirish ichidiki bir dölet

"Xitay jiddiy özgirish ichidiki bir dölet" dégen maqalide aptor mundaq dep yazidu" xitay jiddiy özgirishke teyyarliniwatqan bir dölet. U yerde kona binalar ornigha yéngi binalar séliniwatidu, baylar bilen namratlar otturisidiki perq dramatik shekilde zoriyiwatidu. Biraq bir nerse éniqki, muweppeqiyet bolghan yerde choqum yoqitish bolidu, biz yéngiliq nahayiti tiz bolghan her qandaq bir döletke nezer salsaq, u yerde az sanliq milletlerge zerbe bérish nahayiti qattiq bolghanliqini bayqaymiz. Xitay del öz yéngiliqlirini az sanliq milletlerni qattiq basturush üstige qoyuwatqan dölettur. Aptor maqalisini pütün xitayda boluwatqan insan heqliri depsendichiliklirige béghishlighan bolsimu, Uyghurlar heqqide xéli köp toxtalghan.

Aptor mundaq yazidu "xitay hökümitining özining gherbiy rayonini kontrol qilishi nahayiti qattiq boluwatidu. Gerche Uyghurlar öz medeniyitini we dinini qoghdap qélishni telep qilsimu, xitay hökümiti ularni rehimsizlerche basturuwatidu, xitay hökümitining Uyghurlargha ishletken qanuni xitayning bashqa rayonlirida yoq. Aptor maqaliside yene, her qaysi insan heqliri teshkilatlirining Uyghurlar heqqidiki doklatliridin neqil alghan we olimpik heqqidiki teshwiqatlarning xitayda qandaq élip bériliwatqanliqini, xitay hökümitining olimpiktin paydilinip Uyghurlarni basturuwatqanliqini, chet'el muxbirlirining ziyaritini qattiq cheklewatqanliqini, ular bilen körüshken Uyghurlarni jazalawatqanliqini bayan qilghan.

Uyghurlar ezeldin xitayning kontrolluqida bolmighan

"Xitay tarixi heqqidiki pakitlar" dégen maqale shwétsiye stokholm uniwérsitéti proféssori frédrik fallman teripidin yézilghan bolup, aptor maqaliside xitay tarixida yéziliwatqan we bir qeder nami chiqqan sulalilerdin chin sulalisi, tang sulalisi we ming sulalilirining barliqini, emma bu sulaliler dewride Uyghurlar ularning kontrolluqida bolmighanliqini yazidu.

Maqalige xitayning hazirqi xeritisi asasida bu 3 sulalisining igiligen zéminliri we Uyghurlarning yashighan yerliri éniq xeritileshtürülüp bérilgen bolup, xitaylarning tarixi zéminining peqet déngiz boyidiki birqisim jaylar ikenliki, bügünki "junggo" dep atalghan zéminning köpinchisining xitaylargha tewe bolmastin, belki Uyghur,tibet we mongghullargha tewe ikenliki körsitilidu.