Хитай, оттура асия дөләтлири билән болған алақилирини мустәһкәмлимәктә

Сүрәт, 2009 - йили 15 - өктәбир, таҗикистан баш министири ақил ақилов билән хитай баш министири вен җйабав шашхәй гуруһи йиғинида биргә.

Бу қурулушлар үчүн, хитай пәқәт дүшәнбидики електир истансиси қурулушиға 400 милйон америка доллири сәрип қилған болуп, хитайниң таҗикистандики охшаш болмиған қурулушларға салған омумий мәблиғи 2 милярд америка доллиридин ешип кәткән.

Таҗикистандики иқтисадшунаслар "таҗик - хитай" мунасивәтлири күндин - күнгә раваҗланмақта, буниң асаси хитайниң таҗикистандики аптомобил, төмүр йол, електир истансиси қатарлиқ қурулушларға алаһидә иқтисадий мәбләғ сәрип қилишидин мәйданға кәлгән" дейишидикән.

Америка авази радиоси өзбек бөлүминиң бу һәқтики учурида юқириқи мәлуматлар илгири сүрүлгән болуп, советләр иттипақи йимирилгәндин кейин, хитайниң оттура асия дөләтлиридә қурған йол қурулуши 80 дин ешип кәткән. Таҗикистанлиқ тарихчи вә җәмийәтшунаслар дөләтниң намратлиқи түпәйли мәйданға кәлгән чарисизлиқ, хитайниң таҗикистанда игиликини тиклишигә қолай имканийәтләрни яритип бәрмәктә дейишидикән.

Таҗикистанлиқ өзбек алими җурналист илһам йүсүпов бу һәқтә америка авази радиосиға мундақ дегән: "хитай таҗикистанниң байлиқлириға игә болуш үчүн һәрикәт елип бериватиду, хитайниң бүйүк йипәк йоли тикләш нийити тоғрисидики гәп сөзләр тарқилип йүриду, мениң нәзиримдә хитай таҗикистанға хоҗайинлиқ қилиш вә сабиқ совет империйисиниң орнини игилишкә урунмақта, һазирға қәдәр хитай таҗикистанниң бәдәхшан шәһиридин 100 миң гектар йәрни елип болди, буни көпчилик таҗик хәлқи билмәйду. Асиа - плус гезити хитайниң таҗикистан йәрлиригә көз тиккән җайлириниң хәритисини елан қилди, хәритидә бәдәшханниң йеримидин көп йери көрситилгән. Хитай таҗикистанға қарита наһайити мәккарлиқ билән сиясәт йүргүзмәктә."

Охшашла бу һәқтә америка авази радиосиниң зияритини қобул қилған мәшһур таҗик реҗиссори барзу абдураззоқов, " хитай билән баравәр асаста иш елип беришқа көзүм йәтмәйду, мәсилән таҗикистан базирида тиҗарәт қилип йүргән афғанлардин әндишә қилмисақму болиду, чүнки улар бизгә йеқин вә биз билән биргә, әмма хитайлар хәтәрлик, хитай таҗикистанға узақни көзләп туруп кирип кәлмәктә, таҗикистанға киргән хитайлар бу йәрни һәргиз ташлап кәтмәйду," дәйду.

Түркийә коч университетиниң профессори, оттура асия ишлири мутәхәссиси темур ғоҗа әпәндиниң билдүрүшичә, оттура асиядики 5 дөләтниң мустәқиллиққә еришкәнлики хитайни қаттиқ әндишиләндүргән болуп, бу түпәйлидин хитай оттура асияға қарита өз сиясий истратегийисини бәлгилигән.

Др. Төмүр ғоҗа әпәнди хитайниң таҗикистанни өз ичигә алған оттура асия дөләтлиригә қарита мадди йосунда мунасивәт қуруп, бир яқтин оттура асия дөләтлириниң земинигә көз тиккәнлики, йәнә бир яқтин бу дөләтләрдин шәрқий түркистан мәсилисидә хитайниң сияситини қоллишини қолға кәлтүрүшкә давамлиқ тиришиватқанлиқини тәкитлиди.

Оттура асия мәсилилири көзәткүчилири, хитайниң оттура асиядики дөләтләр қатарида таҗикистанни иқтисадий лайиһиләр арқилиқ өзигә қаритип келиватқанлиқини хуласилимақта.

Юқиридики аваз улинишидин, бу һәқтики мәлуматимизниң тәпсилатини аңлайсиләр.