Хитайниң әң илғар юқири сүрәтлик пойиз техникисиму касат мал болуп чиқти

Америка авазиниң баян қилишичә, хитайниң еланлирида ейтилған “дуня бойичә әң юқири сүрәтлик пойиз” дейилгән пойиз, 7‏-айниң 23-күни венҗу шәһиридә релистин чиқип кәткән, униң бәзи вагонлири көврүктин учуп сайға домилап чүшкән. Униң кәйнидин кәлгән йәнә бир дуня бойичә әң юқири сүрәтлик пойиз қизил чирақтиму тохтимай келип униңға соқулған. 2008‏-Йили сәндуңда аста пойиз соқулуп кәткәндә, 70 нәччә адәм өлүп, 400 дин артуқ адәм яриланған иди. Әмма бу қетим хитайниң дуня бойичә әң юқири сүрәтлик әң илғар икки пойизи венҗу шәһиридә соқулуп кәткәндә, хитайниң төмүр йол министирлиқи бу вәқәни асманда чеқилған чақмақ пәйда қилди, вәқәдә 39 адәм өлди, 200 гә йеқин адәм яриланди, дәп елан қилипла, һадисигә йолуққан паравоз вә вагонларни дәрһал көмүп ташлаш һәққидә буйруқ чүшүргән.

AFP

Хитайниң тәшвиқат министирлиқи болса, мухбирларни нәқ мәйданға йеқин йолатмаслиқ, вәқәниң сәвәбини ашкарилимаслиқ, хаталиқларни колимаслиқ, вәқәни мулаһизә қилмаслиқ, соал қоймаслиқ керәк дәп буйруқ чүшүргән. Әмма хитайдики бу “әң илғар техника” пәйда қилған әң хәтәрлик вәқә һәққидики учурлар, хәлқ ичидә йәнила интернет арқилиқ тарқилип кәтти. Хәлқниң инкаслири чәтәлләргә чиқип җиддий ғулғула пәйда қилишқа башлап бәш күн өткәндә, хитайниң баш министири вен җабав, вәқәни йошурмаслиқ, уни тәлтөкүс ениқлаш керәк, дәп қойған вә он күн өткәндә венҗу шәһиригә берип, давалиниватқан яридарлардин “кечикип қалдим” дәп әпу сорап қойған.

Хитайда йүз бәргән юқири сүрәтлик пойиз вәқәси, хотәндә йүз бәргән сақчиға һуҗум қилиш вәқәси, норвегийидә йүз бәргән чоң партлаш қатарлиқ бир нәччә вәқә, йеқиндин буян дуняниң әң көп диққитини тартқан, йәнә бир мәнидин ейтқанда, хитайниң абруйини әң қаттиқ төккән, тәпсилатини хитай қаттиқ йошуруватқан вәқәләр болуп қалди.

Америкидики мәшһур иқтисадий тәтқиқат орни иһс ниң хитай мәсилилири тәтқиқатчиси алистар сорнтонниң франсийә агентлиқиға ейтишичә, хитай һазир түркийә, венсуила, сәуди әрәбстанларда юқири сүрәтлик төмүр йол ясаватиду. Хитайниң бу қетим вәқә чиқарған пойиз ширкити һәтта америка биләнму тохтам түзүп болди. Әмди хитай дуняниң уни юқири сүрәтлик пойиз техникисиға игә дөләт дәп етирап қилишидин бәкла йерақлап кәтти дегән.

Японийидики атлантис мәбләғ ширкитиниң башлиқи әдвен мернер, хитайниң төмүр йол техникисини експорт қилиш пурсити һазир 0 нуқтиға чүшүп қалди. Базарға салған пайлири касатлашти. Хитай буниңдин кейин өзини төмүр йол техникисиға игә дөләт дәп башқиларни ишәндүрүшкә аза дегәндә 20 йил кетиду дегән.

Б б с ниң муназирә бетидә елан қилинған обзорларға қариғанда, оқурмәнләр һазир, коммунист хитайниң сахта техникисиға, ялған еланлириға ләнәт оқушқа башлиди. Бир обзорда мундақ дәп йезилған: японийидә 44 йил ичидә икки қетим пойиз вәқәси йүз бәрди, бир қетимда 2004-йили пойиз релистин чиқип кетиш вәқәси йүз бәргән, вәқәдә пәқәт пойиз йолидин қарамлиқ билән өткән бир ейиқ өлгән. 2010‏-Йили пәқәт ремонт қилиниватқан вагон соқулуп кәткән. Хитайда йүз бәргән пойиз вәқәси, характери буниңға охшайдиған бихәтәрлик вәқәси әмәс. Хитайда хиянәтчи әмәлдарлар адәттә һәммә нәрсигә селинған мәбләғни оғрилап туриду. Шу сәвәбтин қурулушларға сүпәтсиз материял сәплинип қалиду. Нәтиҗидә сапла өзлүкидин өрүлүп чүшидиған чоң көврүк ясиливатиду. Өзлүкидин азгал пәйда болуп қалидиған юқири сүрәтлик таш йоллар ясиливатиду. Йәр тәвримисиму өзлүкидин өрүлүп чүшүп харабиликкә айлинип қалидиған биналиқ мәһәллиләр селиниватиду. Асманда чақмақ чиқилса релистин чиқип вагонлири көврүктин учуп кетиған дуня бойичә әң илғар, әң юқири сүрәтлик пойиз ясиливатиду. Буниңдин чиққан хәтәрләрни һазир көрүшкә башлидуқ.