Xitay da'iriliri ghuljida rabiye qadir xanim heqqidiki sin'alghu özeklirini yighish herikiti élip bérip, 7 neper Uyghurni tutqun qilghan

Xitay amanliq organlirining yéqinda ghulja shehiride keng-kölemlik axturush élip bérip, xitay hökümitining neziridiki atalmish “Eksiyetchilik” ni mezmun qilghan DVD özeklirini, sin'alghu léntilirini toplash herikiti élip barghanliqi bildürüldi. Weqedin xewerdar Uyghur teshkilatlirining ilgiri sürüshiche, xitay hökümiti d u q re'isi rabiye qadir xanimning hayati téma qilin'ghan “Muhebbetning 10 sherti” namliq höjjetlik filimning DVD özüki, shundaqla yene chet'eldiki Uyghurlar teripidin ishlen'gen Uyghur milliy erkinlik marshi we bezi diniy témidiki sin'alghu üzeklirining ghulja shehiride bayqalghanliqini bahane qilip, bu qétimqi tazilash herikitini élip barghan.

Dunya Uyghur qurultiyi bayanatchisi dilshat rishit, 1‏-dékabirdin bashlap élip bérilghan tazilash herikitide 7 neper Uyghurning atalmish “Eksiyetchil” mezmundiki DVD we sin'alghu özeklirini qanunsiz saqlash bilen eyiblinip tutqun qilin'ghanliqi, biraq tutqunlarning qeyerde tutup turuluwatqanliqi we ularning qandaq bir terep qilin'ghanliqi melum emeslikini bildürdi. Dilshat rishitning ilgiri sürüshiche, xitay da'iriliri yéqindin buyan ghulja shehiride bixeterlik tedbirlirini kücheytip, sheherning kirish-chiqish éghizlirida tekshürüshni yolgha qoyghan.

Dilshat rishit, tutqun qilin'ghanlardin bextiyar qatarliq 3 yashning ghulja shehirige qarashliq penjim yézisidin ikenlikini, ularning penjim saqchi ponkiti teripidin tutqun qilin'ghanliqini, qalghan 4 kishining ghulja sheherlik dölet amanliqni qoghdash etriti teripidin tutqun qilin'ghanliqini, sheherlik saqchi we dölet amanliq qoghdash etritining yene 1‏-dékabir küni ghulja “Sherqiy shinxu'a yoli” da axturush élip barghanliqini bildürdi. U, xitay hökümitining bu xil herikiti muqimliqqa paydisiz ikenlikini, uning naraziliqni ilgirilep kücheytip, qarshiliqni ulghaytidighanliqini agahlandurdi.

Ghuljidiki yerlik saqchi da'iriliri DVD we sin'alghu léntilirini yighiwélish herikiti élip barghanliqini étirap qilghan bolsimu, biraq adem tutqun qilin'ghanliqini ret qildi. Penjim saqchi ponkitining ismini ashkarilashni xalimaydighan bir xadimi özlirining bashqurush rayonida adem tutush weqesi yüz bérip baqmighanliqini bildürdi. Biraq u, rabiye qadir xanim we yaki diniy, siyasiy erkinlik téma qilin'ghan DVD, sin'alghu léntilirini körgen Uyghurlar bayqalsa, ulargha qandaq mu'amile qilinidighanliqi heqqidiki so'alimizgha, özlirining peqet “Yuqiri chüshürgen buyruqni ijra qilidighanliqi” ni eskertti.

Ghuljida yüz bergen bu weqe del xitay hökümiti bu yil dékabirdin bashlap Uyghur élide yene yüz künlük zerbe bérish herikiti élip bérip, “Qanunsiz diniy pa'aliyet” we “Bölgünchilik” heriketlirini basturushni yolgha qoyghan nazuk mezgilde yüz bergen.

Xitay hökümiti 2009‏-yili “5‏-Iyul weqesi” din kéyin özining “Shinjang” siyasitini tengsheydighanliqini, iqtisadi tereqqiyatni asasi orun'gha qoyidighanliqini élan qilip, térrorluqqa qarshi turush sho'arini towlash bir mezgillik pesiyip qalghan idi. Biraq, xitay hökümiti bu yil yazda yüz bergen xoten “Nawagh”, qeshqer “Yéngi bazar weqeliri” din kéyin, “Térrorluqqa qarshi turush” ni yene kötürüp chiqip, 100 künlük zerbe bérish herikitini qaytidin yolgha qoyghan.

Qurultay bayanatchisi dilshat rishit, “Jenubiy shinxu'a yoli”diki élip bérilghan axturush herikitide nechche ming sin'alghu léntisi we DVD örükining musadire qilin'ghanliqini, rabiye qadir xanim heqqidiki “Muhebbetning 10 sherti” namliq filim örükining ghuljida bayqilishi da'irilerni qattiq alaqzade qiliwetkenlikini bildürdi. Rabiye xanimning hayati téma qilin'ghan mezkur filim 2008‏-yili awstraliyilik rézhissor jef dani'al teripidin ishlen'gen idi. Mezkur filim xitay hökümitini jiddiy bi'aram qilip, uning awstraliye mélborin kino féstiwali qatarliq xelq'ara kino féstiwallirida qoyulushini chekleshke urun'ghan, biraq muwappeqiyetlik bolalmighan idi. Dunya Uyghur qurultiyidiki dilshat rishit xitay hökümitining ghuljida mezkur filimni öz ichige alghan DVD özeklirini toplap, bir qisim Uyghurlarni tutqun qilishi Uyghur xelqining bilish hoquqigha mudaxile qilghanliqtur, dep tenqid qildi.

Dilshat rishitning ilgiri sürüshiche, ghuljida tutqun qilin'ghan 7 neper Uyghur xitay hökümiti 12‏-ay kirgendin buyan Uyghur élide bashlighan 100 künlük zerbe bérish herikitide qolgha élin'ghan Uyghurlarning az sandiki bir qismidin ibaret xalas. Xitay hökümiti buningdin 10 kün ilgiri ürümchide “Qanunsiz diniy pa'aliyet” élip barghanliqini ilgiri sürüp, 4 Uyghurni tutqun qilghan. Da'iriler yene aqsuda oxshash sewebni körsitip, 11 Uyghurni qolgha alghan idi. Xitay hökümiti bu qétim qozghighan 100 künlük zerbe bérish herikitining nishani nuqtiliq atalmish “Qanunsiz diniy pa'aliyetler” ni chekleshke qaritilghan bolup, ular “Diniy saheni himaye qilish, jem'iyet muqimliqini qoghdash” dégen sho'arni otturigha qoyghan.