Xitay yene 50 yildin kéyin yashan'ghanlar dölitige aylinip qalidu
Muxbirimiz erkin
2009.04.22
2009.04.22
RFA Photo
Xitayning 2050 - yilgha kelgende yashan'ghanlar dölitige aylinip qalidighanliqi heqqidiki bu qarashni amérika paytexti washin'gtondiki bir tetqiqat orni charshenbe küni élan qilghan xitayning nopus tereqqiyati ehwaligha da'ir bir tetqiqat doklatida otturigha qoyghan.
Paytext washin'gtondiki istratégiye we xelq'ara tetqiqat merkizi teyyarlighan bu doklatta, 2050 - yili xitayda 60 yashning üstidiki yashan'ghanlarning 438 milyon'gha yétip, xizmet yéshidiki her 100 ademge 61 neper yashan'ghan kishi toghra kélidighanliqini, bu ehwalda xizmet yéshidiki texminen her bir yérim ademge 60 ademni béqish wezipisi yüklinidighanliqini ilgiri sürgen.
"Islahattiki uzun sepiri - jonggoning pénsiye tüzümi" dégen mawzudiki doklatta xitay nopus qurulmisidiki özgirishni analiz qilip, xitay nopusining qérishi xitay iqtisadigha éghir peyda qilipla qalmay jem'iyet muqimliqigha tehdit peyda qilidighanliqini, xitay hökümiti pénsiye tüzümini mukemmelleshtürmise izchillashturmisa éghir ijtima'iy aqiwetlerning kélip chiqidighanliqini aqiwetlerning agahlanduridu.
Amérikidiki xitay ziyaliysi "junggoni közitish" jornilining bash muherriri chén kuydé ependi, xitay da'irilirining bu mesilini hel qilalaydighanliqigha ümidsiz qaraydighanliqini bildürdi.
Xitay da'irilirining hazirgha qeder bu mesilini hel qilalaydighanliqigha a'it birer mümkinchilikni körüp yetmigenlikini tekitligen chén kuydi, "jonggoning bu mesilidiki ehwali bir az pewquladde. Jonggoning adettiki ijtima'iy parawanliq ehwali eslidinla nahayiti ajiz, bezi jaylarda mewjut emes déyishke bolidu. Yene bir mesile jonggoning bir perzentlik tüzümi. Bu tüzüm junggoda bashqilargha pütünley oxshimaydighan a'ile qurulmisini peyda qildi.... Bu tüzüm junggoda yashan'ghanlarning köpiyishini tézlitip, a'ile we jem'iyet yashan'ghanlarning yükini kötürelmeydighan ehwalni shekillendürdi", dep körsetti.
Xelq'ara we istratégiye tetqiqat merkizining doklatida yene yéqinqi 30 yilda xitay nopusining démografik qurulmisida zor özgirish yüz bergenliki, yashan'ghanlar bilen ösmürler nopusining nisbiti özgirip, 1975 - yili 14 yashning töwinidiki ösmürlerning sani 366 milyon, 60 yashning üstidiki yashan'ghanlarning sani 64 milyon bolghan bolsa, 2005 - yili ösmürlerning omumi sani 284 milyon'gha töwenligenliki, lékin qérilarning sani 144 milyon'gha chiqqanliqini tekitligen.
Doklatta eskertishige qarighanda yashan'ghanlar bu sür'et bilen köpeyse 2020 - yilgha barghanda her yili 10 milyon kishi yashan'ghanlar sépige qoshulup, xizmet yéshidiki ademlerning sani yiligha 7 milyondin aziyip mangidiken.
Chén kuydé ependi bu ehwalning jem'iyet muqimliqigha éghir derijide tesir körsitidighanliqini bildürdi. U mundaq deydu": bu jem'iyet muqimliqigha nahayiti éghir tesir körsitidu. Chünki junggoluqlarning a'ilige yenila bir qeder köngül bölidu. Eger hazirqi a'ile qurulmisi yashan'ghanlarni béqip kételmise buning zor kölemlik topilanglarni peyda qilish éhtimali bar. Uning üstige jonggoning pénsiye tüzümi mukemmelleshmigen. Bu sahede gherb ellirige oxshimaydu. Bu ehwalda jonggoning yashan'ghanlar nopusi téz sür'et bilen köpeyse, bu a'ile ichidiki ziddiyetler, ijtima'iy topilanglar qoshulup, éghir mesile bolup qalidu."
Xitay 1970 - yillarda pilanliq tughut siyasitini yolgha qoyup, nopusning köpiyishini tizginligen, iqtisadning ösüshini algha sürgen bolsimu, lékin bu xitay nopusining qurulmisidiki tengpungluqni buzup tashlighan.
Chén kuydé bu mesilini hel qilishning négizlik usuli pénsiye tüzümini mukemmelleshtürüp, bir perzentlik tüzümni bikar qilishni telep qildi. U " heqiqi türdiki jem'iyetning üzlüksiz tereqqiyatigha mas ijtima'iy parawanliqni berpa qilish kérek. Burunqi bir perzentlik tüzümni bikar qilish lazim. Nopus kontroli bir perzentlik bolushni a'ililerge tangidighan mejburlash tüsidiki tüzüm bilen yolgha qoyulmasliqi kérek. Belki yaponiye, hindonéziye qatarliq döletlerge oxshash jem'iyetning ijtima'iy, iqtisadi méxanizimi arqiliq tengshesh lazim," deydu.