Milliy mesilining murekkepliship kétishidiki asasliq sewebler nede? (1)

Uyghur élidiki hökümet we kommunistik partiye da'iriliri da'im dégüdek Uyghur aptonom rayonida milletler ittipaqliqining izchil yaxshi ikenliki, bu yerde héchqandaq milliy ziddiyet we milliy mesilining mewjut emeslikini tekitlep kelmekte, buning eksiche Uyghur qatarliq milletlerning kemsitilishke uchrawatqanliqi, ularning kishilik we siyasiy hoquqlirining dexli - terüzge uchrash ehwalining künsayin éghirliship kétiwatqanliqini tenqid qiliwatqan Uyghur teshkilatliri we shexislirini bolsa milliy bölgünchilik hetta térrorchiliq bilen eyiblimekte.
Muxbirimiz ümidwar
2008.12.22
qeshqer-puqraliri.jpg Radiomizgha iane qilinghan bu sürette, xitay qoralliq saqchilirigha qilinghan hujum yüzbergen qeshqer shehirining kochilirining biride olturushqan uyghurlar.
RFA Photo

Undaqta Uyghur aptonom rayonida heqiqeten milliy mesile mewjut emesmu? milliy mesilining mewjutluqini emeliyette bir qisim xenzu ziyaliylirining özlirimu étirap qiliwatqanliqi melum. Béyjingdiki merkiziy milletler uniwérsitétidiki jang binglining mezkur mesile heqqidiki maqalisi bu so'allargha yéterlik jawab berse kérek.

Asasliq amil siyasiy seweb

Jang bingli xanim " shinjangdiki milliy ziddiyetlerge nezer " mawzuluq maqaliside aldi bilen Uyghur aptonom rayonining nopus we millet ehwali heqqide qisqiche toxtilip, 1949 - yili Uyghurlarning bu rayon omumiy nopusining %80 ni teshkil qilghan bolsa, 2007 - yiligha kelgende %47 ke chüshüp qalghanliqi shuningdek bu rayonning millet terkibide özgirish yüz bérip, 54 millet terkibige yetkenliki, uning üstige xenzular bilen az sanliq milletler arisidiki ziddiyetning künsayin küchiyip kétishide köp xil amillarning barliqini otturigha qoyidu.

Jangbingli maqaliside Uyghur élidiki xenzular bilen az sanliq milletlerning ziddiyetlirining küchiyip kétishini siyasiy, iqtisadiy, medeniyet jehetlerdin omumlashturup körsitidu.

Jangbingli öz maqaliside aldi bilen siyasiy sewebni körsitip, "1955 - yili shinjang Uyghur aptonom rayoni quruldi, qanuniy we munasiwetlik siyaset jehettin alghanda yerlik milletler qanun boyiche öz ichki ishlirini bashqurush hoquqigha ige, lékin bu jaydiki ré'alliq körsettiki emeliy siyasiy hoquq izchil halda xenzularning qolida bolup, aptonomiye hoquqi hazirghiche emeliyleshmidi. Heqiqeten, shinjangdiki az sanliq milletlerning xelq qurultiyida wekilliri bar. Biraq, heqiqiy we ige bolushqa tégishlik aptonomiye hoquqi gha érishelmigen ehwal astida namdiki hoquq we démokratiyining köp bolghanliqining néme ehmiyiti? "dep otturigha qoyidu.

Uyghur élida ikki teng rehberlik orgini bingtu'en we aptonom rayon

Jangbingli Uyghur aptonom rayonida teng hoquqluq yene bir ayrim hakimiyetning mewjutluqi, u bolsimu ishlepchiqirish qurulush armiyisi ikenlikini körsitip mundaq dep otturigha qoyidu: " bingtü'en'ge qarap baqayli, bu pütünley dégüdek xenzulardin terkip tapqan orun, uning eslidiki muddi'asi chégra rayonning muqimliqini qoghdash, dölet mudapi'esini kücheytish idi, biraq uning musteqil memuriy, edliye, iqtisad hem nopus tüzümi bar. Bundaq bir rayonda ikki rehberlik orgini bolushidin ibaret bashqurush modéli, köpligen uqushmasliqni keltürüp chiqiridu."

U maqalisining axirida Uyghurlarning aptonomiye hoquqlirining dexli - terüzge uchrighanliqi, bu jayda emeliy aptonomiyilik hoquqning yoqliqini ilgiri sürüp, "körüwélishqa bolidu, siyasiy jehette her qaysi milletlerning heqiqiy barawerliki emelge ashmighan" dep xulase chiqirip, siyasiy barawersizlikning milliy ziddiyetning ötkürliship kétishidiki asasiy amil ikenlikini yekünleydu.

Iqtisadiy amilmu oxshashla muhim seweb

Béyjing merkiziy milletler uniwérsitétidiki jangbinglining maqalisida tekitlinishiche, Uyghur aptonom rayonidiki milliy ziddiyetke seweb bolghan yene bir muhim amil iqtisadiy amil bolup, uning qarishiche, Uyghur rayonidiki sheher we yézilarning tereqqiyatida zor perqler bar, xenzular bilen az sanliq milletlerning iqtisadiy tereqqiyatida tekshisizlik hem ishlepchiqirish qurulmilirining tereqqiyatida namuwapiqliq mewjut.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.