Xitay hökümiti Uyghur élida milliy ma'aripni xitaychilashturush qedimini tizletmekte

Xitay hökümiti metbu'atlirida Uyghur élining her qaysi jaylirida milliy oqughuchilarning xitay tilini öginish we xitay mektepliride oqush qizghinliqining ashqanliqini körsetti. Emma chet'eldiki Uyghur pa'aliyetchiliri bolsa Uyghurlarning siyasiy we iqtisadiy bésim astida perzentlirini xitayche mektepke bérishke mejbur boliwatqanliqini ilgiri sürmekte.

Xitayning "tengritagh tor béti", "shinjang xewer tori" we "qeshqer géziti" qatarliq metbu'atliri Uyghur élidiki ma'aripni xitaychilashturush jehette ünümlük netijilerge érishkenlikini teshwiq qilip, buning misali süpitide, nöwette hetta yéza- qishlaqlardiki Uyghurlarningmu perzetlirini xitay mekteplirige bériwatqanliqini körsetmekte.

Kötürüliwatqan nisbet

"Shinjang xewer tori" charshenbe küni bergen xewiride, pichanning dalankariz yéziliq xitay 2 - ottura mektipige yéqinqi yillardin buyan tizimgha aldurghan Uyghur oqughuchilirining sani éship, nöwette pütün mekteptiki oqughuchilarning 67٪ ini Uyghurlar igiligen. Xitay metbu'atlirining körsitishiche, bu xil ehwal Uyghur élining hemmila jaylirida omumi yüzlük bolup, hetta Uyghur medeniyitining böshiki, shundaqla Uyghur milliy ma'aripining yiltizi eng chongqur bolghan, Uyghurlar asasliq nopusni igiligen qeshqer tewelikidimu, Uyghurlar perzentlirini bes- beste xitay mekteplirige béridighan bolghan.

Qeshqer gézitining bu heqtiki melumatlirigha qarighanda, nöwette qeshqerdiki xitayche ottura- bashlan'ghuch mekteplerde oquwatqan Uyghur oqughuchilarning nispiti ٪ 20 ini igileydiken. Qeshqerning maralbéshi nahiyisdiki sériqbuya yéziliq 2 - xitay bashlan'ghuch mektipide Uyghur oqughuchilarning nisbiti ٪ 84 ke yetken.

Xitay metbu'atliri xewiride, bu xil ehwallar Uyghurlarning xitay tilini üginishning bir xil ihtiyajla emes, belki özini tereqqiy qildurushning aldinqi sherti dep tunuwatqanliqining netijisi dep körsetmekte.

Ma'aripni xitaychilashturushtiki taktikiliri

Emma xitayning yéqinqi on yildin buyan Uyghur milliy ma'aripida " qosh tilliq ma'aripi" namida élip bériwatqan nuqtiliq siyasetlirini eslep ötken Uyghurlar, xitay hökümitining awal aliy mekteplerde barliq asasliq derslerni xitayche oqutushni yolgha qoyghanliqini, andin ottura mekteplerde tebi'iy pen dersliklirini xitayche oqutushni we arqidinla milliy bashlan'ghuch mekteplerde xitay tili derslikini birinchi yilliqtin bashlap oqutushni yürgüzgenlikini, emdi bolsa pütün Uyghur éli miqyasida barliq Uyghur mekteplirini xitay mektepliri bilen birleshtürüp, xitay tilida oqutushni asas qiliwatqanliqini bildürmekte.

Xitay ma'arip da'irilirining xewiridin ashkarilinishiche, xitay hökümiti bu yil yene mexsus uqturush chüshürüp, pütün Uyghur élidiki milliy bashlan'ghuch we ottura mekteplerni 2006 - yilighiche xitaychilashturup bolush pilanini ishqa ashurush üchün urunmaqta. Qeshqer ma'arip idarisining bir xadimi, xitaychilashturush ma'aripining qeshqerdiki élip bérilish ehwalliri heqqide sözlidi.

• U mundaq dep bildürdi
• Download story audio

Uyghur ziyaliliri xitay hökümitining ma'arip siyasitidin endishe qilmaqta

Gerche xitay hökümiti xitay tili öginishning Uyghurlarda özlikidin köriwatqan bir xil qizghinliq dep teshwiq qiliwatqan bolsimu, emma Uyghurlar emeliyette buning xitay hökümitining ma'aripni xitaychilashturush sür'itini tizletkenliki hem xitay tili bilmigen Uyghurlargha chiqish yoli bermigenliki sewebidin peyda boliwatqan bir hadise ikenlikini bildürmekte. Bu heqte dunya Uyghur qurultiyining bayanatchisi dilshat rishit mundaq didi:

• Dilshat rishit ependi mundaq dédi
• Download story audio

Dilshat rishit yene, xitay hökümitining Uyghurlarni assimilyatsiye qilishqa urunushtek bu xil siyasetlirining Uyghurlarning naraziliqini téximu qozghap, Uyghur we xitay milliti otturisidiki ziddiyetning küchiyishige ot piliki bolishi mumkinlikini körsetti.

Xitay hökümitining " qosh tilliq ma'arip islahati" namida Uyghur élide élip bériwatqan xitaychilashturush ma'arip siyasitining tesiri nöwette, Uyghur tilining her qaysi sahelerdin siqip chiqirilishi, Uyghur ma'aripining palech haletke chüshüp qélishi we shundaqla eng zor ziyalilar qoshuni bolghan Uyghur oqutquchilarning ishsiz qélish mesililirini keltürüp chiqiriwatqan bolup, Uyghur ziyaliliri xitaychilashturush ma'aripi mushu sür'ette kétiwerse, Uyghur mediniyiti, ma'aripi we tilining saqilinishi we tereqqiyatighimu zor tehdid élip kélidighanliqidin endishe qilmaqta. (Arzu)