Хорма дәрихи вә мөмин адәм

Истилистикилиқ васитиләр ичидә әң көп ишлитилидиған васитиләрниң бири охшитиш болуп, мәлум бир уқумни чүшәндүрүштә униң роли интайин зор. Чүнки у тилниң конкрет, җанлиқ, образлиқ болушиға ярдәм берип, кишиләрниң чүшинишини оңайлаштуриду. Охшитиш арқилиқ ой - пикирни вә чоңқур бир мәзмунни образлиқ уқтурғили болиду.
Мухбиримиз өмәрҗан тохти
2009.08.31

Пәйғәмбәр әләйһиссалам бир һәдистә:" дәрәхләр ичидә яприқи төкүлмәйдиған, һәр даим аллаһниң изни билән мевә берип туридиған бир дәрәх бар, у мөмингә охшайду. У болса, хорма дәрихидур " дегән. Чүнки хорма дәрихидә һәқиқий мөмин адәмниң мадди вә мәниви сүпәтлири гәвдиләнгән.

Сәуди әрәбистаниниң мәдинә мунәввәрә шәһиридики ислам универстетини пүттүргәндин кейин, мәккә шәһиридә илмий хизмәтләр билән шуғуллинип келиватқан абдуләзиз әпәндигә мәзкур һәдистики охшитишниң мәниси һәққидә мураҗиәт қилған идуқ.

Абдуләзиз әпәнди пәйғәмбәр әләйһиссаламниң юқириқи һәдисидики охшитишни шәрһиләп мундақ деди: мөмин адәм растинла хорма дәрихигә охшайду. У мундақ:

Хорма дәрихи түптүз өсидиған дәрәх, униң әгри яки сиңаян йери йоқ. Мөмин кишиму шундақ түз болиду. Бир аллаһқа ишиниду, һәмишә инсанларға пайдилиқ яхши ишларни қилиш билән болиду, илаһий тәлиматлардин қайрилип кәтмәйду. У ой - пикирдә түз, етиқадта тоғра, сөзидә растчил, иш - һәрикитидә дурус болиду.

Хорма дәрихиниң йилтизи йәрниң астиға петип кәткән, шахлири көккә тақашқан болиду. Мөмин кишиму шундақ болиду. Униң имани мустәһкәм болуп, униң қилған яхши ишлири аллаһқа худди хорма дәрихидәк көтүрилиду. Хорма дәрихи мәзмут вә күчлүк болуп, униң бойи асманға тақашсиму боран - чапқунлар уни тәвритәлмәйду. Мөмин адәмму шуниңға охшаш болуп, уни балайи - апәтләр, мусибәтләр вә еғир күнләр йиқиталмайду. Чүнки мөмин адәм дегән сәврчан келиду.

Хорма дәрихиниң ташқи көрүнүши гүзәл, мевисиму тәмлик келиду. Мөмин адәмму шуниңға охшаш болуп, униң ташқи көрүнүши пакиз, рәтлик вә йеқимлиқ болиду, дилиму пак, тәбиити сап болиду, яман қилиқ, бәтнийәтлик, көрәлмәслик, пихсиқлиқ, қорқунчақлиқ вә башқа яман илләтләрдин халий болиду. Инсанларға мәнпәәтлик болиду. Хорма дәрихиниң һәммә йери пайдилиқ. Униң мевиси йейилиду, озуқлуқи юқири болиду. яғичи чәллә - бараң ясашқа, шахлири қәпәс ясашқа, япрақлири севәт ясашқа, пахаллири арғамча ясашқа ишлитлиду. Мевисини инсанлар йесә, уруқи һайванларға һәләп қилип берилиду. Мөмин адәмму шуниңға охшаш һәммә тәрәптин пайдилиқ болиду, униң әқли һәққанийлиқини ойлайду, тили раст вә пайдилиқ сөзләрни сөзләйду, ғәйвәт қилмайду, гәп тошумайду, төһмәт чаплимайду. Шуңа һәрким мөмин адәмдин яхшилиқ күтиду, униңдин яманлиқ кәлмигәчкә униңға һәрким ишиниду вә хатирҗәм болиду.

Хорма дәрихиниң мевиси йил бойи үзүлүп қалмайду, йил бойи базарға кириду. Хорма ғура һалитидиму, пишқан һалитиду, қуруған һалитидиму йейилиду. Мөмин адәмму шундақ болиду. У әтрапидикиләргә тохтап қалмай үзлүксиз пайда - мәнпәәт йәткүзиду, ярдәм қилиду, силә - рәһим қилип йоқлайду.

Хорма дәрихигә чалма атсиңиз мевә ташлап бериду, мөмин адәмму яманлиқни яманлиқ билән әмәс, бәлки яхшилиқ билән қайтуриду. Пәйғәмбиримиз һәзрити муһәммәд әләйһиссалам бу мавзуда әң есил үлгидур. У өзигә бәрмигәнләргә бәргән, өзигә яманлиқ қилғанларға яхшилиқ қилған, өзини йоқлимиғанларни йоқлиған, яманлиқ қилғанларни кәчүривәткән.

Хорма дәрихи йил бойи япрақлиқ һаләттә яп - йешил тон кийгән болиду. Мөминму гүзәл әхлақ, тәқвалиқ вә алийҗанаблиқ тонини өмүр бойи салмайду.

Хорма дәрихиниң сайиси йеник болуп, әтраптики зираәтләр вә дәл - дәрәхләрниң өсүп йетилишигә тосқунлуқ қилмайду, зиян йәткүзмәйду. Мөмин адәмму әтрапидики хошнилириға, дост - бурадәрлиригә, хизмәтдашлириға еғирчилиқ салмайду, зиян йәткүзмәйду.

Демәк, мөмин адәм худдди хорма дәрихигә вә мевисигә охшаш инсанларға һәмишә пайдилиқ вә мәнпәәтлик болиду.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.