Yawropa ittipaqining bu yilqi kishilik hoquqi mukapati bir xitay aktipigha bérildi

Yawropa ittipaqi peyshenbe küni xitay da'irilirining agahlandurushigha qarimay, mezkur ittipaqning aliy kishilik hoquqi mukapati - saxarow mukapatini xitay eydizler hoquqi pa'aliyetchisi xu jyagha berdi.
Muxbirimiz erkin
2008.10.23
Hujia-xitay--eydiz-paaliyetchi-305.jpg Eydiz pa'aliyetchisi xu jyaning 2007-yili öyige nezerbend qilin'ghan waqtidiki süriti.
AFP Photo

Mukapatning xitay ‏ - yawropa ittipaqi bashliqlar söhbiti bashlinidighan bir mezgilde xitay türmisidiki bir öktichige bérilgenliki diqqet qozghimaqta. Yawropa parlaméntining qarari xitay da'irilirini ghezeplendürmey qalmidi.

Sowét ittipaqi fizika alimi we kishilik hoquqi pa'aliyetchisi saxarowning namigha tesis qilin'ghan mezkur mukapat, yawropa ittipaqining eng aliy kishilik hoquqi mukapati bolup, yawropa parlaménti mezkur mukapatning xitay türmisidiki eydizler hoquqi pa'aliyetchisi xu jyagha bérilgenlikini jakarlighan waqit, jüme küni béyjingda ötküzülidighan xitay - yawropa bashliqlar yighini bashlinishning harpisigha toghra kelgen idi.

Yawropa parlaménti peyshenbe küni xitay da'irilirining eger mukapat xu jyagha bérilse, buning xitay - yawropa ittipaqi munasiwitige kölenggü peyda qilidighanliqi heqqidiki agahlandurushigha qarimay, saxarow mukapatining 35 yashlardiki eydiz pa'aliyetchisi, xitay türmisidiki xu jyagha bérishni toghra tapqanliqini jakalawerdi. Yawropa parlaméntining re'isi xenz gért pöttéring, mukapatning xu jyagha bérilgenlik munasiwiti bilen élan qilghan bayanatta mundaq deydu": xu jya xitay xelq jumhuriyitidiki kishilik hoquqni heqiqiy türde qoghdighuchilarning biridur .... Bu mukapat yawropa parlaméntining xitaydiki kishilik hoquqni qollaydighan pütün kishilerge ige chiqidighanliqini körsitidighan bir signaldur."

Analizchilar, mukapatining waqit qereli nahayiti sezgür bir mezgilge toghrilan'ghanliqi, buning xitaygha béridighan signali nahayiti küchlük bolidighanliqini ilgiri sürmekte. Bu sözlerni amérika milwaki uniwérsitétining doktor kandidati qilich qanat radi'omizgha bergen bu heqtiki analizida tekitlidi.

Xu jya ilgiri bu yilqi nobil tinchliq mukapatining eng küchlük namzati, dep qaralghan bolsimu, lékin nobil mukapati uninggha bérilmigen, xitay nobil we saxarow mukapatini uninggha bermeslik toghrisida norwégiye da'irilirige we yawropa ittipaqigha bésim ishletken idi. Saxarow mukapati élan qilinishning aldida xitayning yawropa ittipaqidiki bash elchisi sung jé yawropa parlaméntining re'isi pöttéringgha xet yézip, eger mukapat xu jyagha bérilse, béyjing olimpik mesh'ilini yawropada yetküzüsh pa'aliyitide zexme yigen xitay - yawropa munasiwitige yene dez kétidighanliqini tekitligen.

Xitay tashqi ishlar ministirliqi bolsa yawropa ittipaqining qararini xitayning edliye igilik hoquqigha arilashqanliqtur, dep qaraydighanliqini, xu jyani bir "jinayetchi" hésablaydighanliqini bildürdi. Xitay tashqi ishlar ministirliqining bayanatchisi chin gang peyshenbe künki axbarat élan qilish yighinida " xu jyaning qandaq adem ikenliki hemmimizge melum. U hökümetni aghdurush jinayiti sadir qilghan bir jinayetchi.... Bir jinayـetchini mukapatlash junggoning edliye igilik hoquqigha arilashqanliqtur. Biz bu mukapatning meqsitige pütünley qarshi turimiz " deydu. Lékin merkizi gérmaniyidiki dunya Uyghur qurultiyi bayanatchisi dilshat rishit bolsa mukapatning xu jyagha bérilgenlikini qarshi aldi shundaqla bu türdiki mukapatlar xitay öktichilirining dadilane otturigha chiqip, Uyghurlarni himaye qilishigha türtke bolushni ümid qildi.

Yilda bir qétim chaqirilidighan bu nöwetlik yawropa ittipaqi - xitay bashliqlar yighini 24 we 25 ‏ - öktebir künliri béyjingda ötküzülidighan bolup, mukapat élan qilin'ghan shu küni yawropa ittipaqining prézidénti baroso yétekchilikidiki yawropa ittipaqi rehberlik ömiki béyjinggha yétip kélip, jüme künki söhbetning teyyarliqini qiliwatqan idi. Xitay we yawropadiki 43 döletning bashliqi qatnishidighan béyjingdiki ikki künlük yighinda asasliqi xelq'ara pul - mu'amile krizisi, hawa kilimat özgirishi we énirgiye bixeterliki qatarliqlar muzakire qilinidighan bolsimu, lékin yawropa ittipaqi prézidénti barosso yawropa rehberlirining küntertipide yene kishilik hoquq mesilisining barliqini tekitligen. Yighinda yawropa ittipaqi komitétining teng ‏ - barawerlik we öz ‏ - ara hörmet asasida kishilik hoquq sahesidiki hemkarliqni otturigha qoyidighanliqini ilgiri sürgen barosso," söhbet bezide nahayiti sezgür mesililerni öz ichige alsimu, lékin bizning pütün mesililer üstide sözlishishimiz nahayiti muhim " deydu. Dunya Uyghur qurultéyining bayanatchisi dilshat rishit bolsa béyjingdiki yighinda yawropa rehberlirining Uyghur mesilisini otturigha qoyushini telep qilmaqta.
 
Yawropa ittipaqining bu yilqi saxarow mukapati asasliqi 3 kishige merkezliship qalghan bolup, ularning biri xu jya, qalghan ikkisi kon'go kishilik hoquq pa'aliyetchisi malu - malu we blurusiyilik öktichi aléksandir kozulinlar idi. Lékin mukapat yawropa parlaméntidiki konsérwatiplar guruhi yawropa xelqi partiyisi, solchilarning yéshillar partiyisi we parlaménttiki libirallarning qollishi astida xu jyagha bérilgen. Yawropa parlaméntidiki yéshillar guruhining rehbiri daniyal koxén - bendit bilen monika frasso shu küni élan qilghan bu heqtiki bayanatida "saxarow mukapatining xu jyagha bérilishidiki meqset xitay kishilik hoquqni yaxshilash toghrisidiki olimpik wediside turmighandin kéyin, kishilik hoquqni xitay - yawropa munasiwitining merkizige tekrar olturghuzushtur" dégen.

"Hakimiyetke qarshi ighwagerchilik" jinayiti bilen eyiblen'gen xu jya, deslepki pa'aliyitini eydizler hoquqini qoghdash bilen bashlap, kishilik hoquq terghibati bilen tonulghan idi. U 2007 ‏ - yili 12 ‏ - ayda qolgha élinishning aldida béyjingda turup, yawropa parlaméntining xitay kishilik hoquq xatirisi heqqidiki yighinigha tor kamirasida qatnashqan hem yighinda sözligen idi. Xu jya yawropa parlaméntidikilerge bergen guwahliqida xitay da'irilirining olimpik xizmitini tenqidlep, " jama'et xewpsizlik idarisining kishilik hoquq ziyankeshlikige jawabkar bir bashliqini olimpik teshkili komitétigha yétekchi qilishi kishini mesxire qilghanliqtur " dep tekitligen idi.

Xu jya 4 ‏ - ayda " hakimiyetke qarshi ighwagerchilik" jinayiti bilen resmiy jazagha höküm qilin'ghandin kéyin, jaza mudditini tiyenjindiki bir türmide ötimekte idi. Lékin hökümet ikki heptining aldida uni tuyuqsiz béyjingdiki bir türmige yötkigen hem charshenbe küni ayali zéng jinyen we anisi bilen körüshtürgen.

Xu jyaning anisi radi'omizgha bergen bu heqtiki bayanatida oghlining rohi halitining jayida turghanliqi, lékin da'irilerning börek iqtidari yétishmeslik késilining derdini tartiwatqan oghlini waqtida dora bilen teminlep turushini telep qildi. Emdiki mesile mukapatning xu jyagha wakaliten kimning tapshuruwalidighanliqi we xitayning pozitsiyesidur. 12 ‏ - Ayda ötküzülidighan yawropa parlaméntidiki mukapat tarqitish murasimigha türmidiki xu jyaning qatnishalmaydighanliqi melum. Lékin xitay hökümitige nisbeten xu jyaning ayali zéng jinyenning érige wakaliten mukapatni tapshurup élishigha ruxset qilay dése bir mesile, ruxset qilmay dése yene bir mesile bolup qélishi mumkin.


Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.