Mutexessisler Uyghur élidiki atom radi'atsiyisi qalduq tesirining yaponiyidiki yadro qazasidin éghirliqini tekitlidi

Xelq'aradiki atom mutexessisliri ilgiri xitay we rusiyining Uyghur élining lopnur rayoni hem qazaqistan shemey rayonida élip barghan atom sinaqlirining bu rayonlarning muhitini éghir derijide bulghighanliqini ilgiri sürmekte.
Muxbirimiz méhriban
2011.04.12
Xitay-atom-sinaqliri-Sherqi-Turkistan-Enver-Toxti-305 Süret, xitay atom siniqi tesiride héyipnaq tughulghan bir uyghur balining süriti.
www.youtube.com Din élindi.

Yaponiyide yer tewresh apiti yüz bergendin buyan, yaponiyidiki yadro mutexessisliri hem birleshken döletler teshkilatining yaponiyidiki yadro mutexessisliri birlikte yaponiyide yer tewresh apitidin kéyin yüz bergen yadro éléktr istansisi qazasi heqqidiki tekshürüshini dawamlashturmaqta.

Yaponiyidiki Uyghur ziyaliyliridin yaponiyide yer tewresh hadisisi yüz bergendin kéyinmu yenila yaponiyide qélishni qarar qilghan doktor haji qutluq qadir ependi ziyaritimizni qobul qilip, gerche yaponiye hökümet da'iriliri kishilerni yadro radi'atsiyisining tesiridin agahlandurghan bolsimu, lékin yémeklik hem muhitning yadro radi'atsiyisidin bulghinish derijisining éghir emesliki ispatlan'ghandin kéyin, yaponiyiliklerning yenila adettikidek normal turmush tertipini eslige keltürgenlikini bildürdi.

Xelq'ara metbu'atlardin melum bolushiche, yaponiyidiki yer tewreshtin kéyin yüz bergen yadro éléktr istansisi qazasi, xelq'araning jiddiy diqqitini qozghighan bolup, bolupmu yaponiyining qoshna döletliri bolghan koriye, xitay, rusiye qatarliq döletler atom radi'atsiyisining tesiridin qattiq ensirewatqanliqini bildürgen.

Pütün dunyaning diqqiti yaponiyide yüz bergen atom radi'atsiyisi tesiri derijisige merkezleshken mushu künlerde, xelq'aradiki yadro mutexessisliri tekshürüsh we tetqiqatida yaponiyidiki yadro radi'atsiye tesiri bilen sabiq sowét ittipaqi dewridiki ukra'inining chérnobil shehiride yüz bergen yadro qazasi shundaqla rusiye hem xitayning Uyghur élining lopnur rayoni hem qazaqistanning aral, shemey rayonlirida köp qétim élip barghan atom bombisi sinaqlirining qalduq tesirlirini sélishturghan doklatlirini élan qilishqa bashlidi.

B d t mutexessislerning ötken hepte bildürüshiche, yaponiyide yüz bergen atom radi'atsiyisi tesiri 1986-yili sabiq sowét ittipaqi dewride, ukra'inining chérnobil shehiride yüz bergen atom radi'atsiyisi derijisige yéqinlashqan. Emma aldini élish tedbirliri yaxshi boluwatqini üchün, bu qétimliq atom radi'atsiyisidin bulghinish derijisi eyni yilliridikidin köp töwen ikenliki mölcherlenmekte iken.

9-Aprél shenbe küni türkiyining istanbul shehiride échilghan türk dunyasi muhit mesilisi yighinidimu, sabiq sowét ittipaqining qazaqistanning aral, shemey rayonlirida 1949-yildin 1989-yilghiche élip barghan 456 qétimliq atom bombisi siniqi hem xitayning 1964-yildin 1995-yilghiche bolghan ariliqta Uyghur élining lopnur rayonida élip barghan 45 qétimliq atom siniqining bu rayonlar muhiti hem rayondiki Uyghur, qazaq qatarliq türkiy xelqlerning salametlikige élip kelgen éghir ziyanliri heqqidiki tekshürüsh doklatliri élan qilindi. Emma köpligen matériyallarda, xitay hökümiti 1964-yili 10-aydin, 1996-yili 7-ayghiche bolghan ariliqta jem'iy 46 qétim atom siniqi élip barghanliqi ilgiri sürülmekte.

Xitay hökümiti lopnur rayonida élip bérilghan atom bombisi sinaqliri heqqidiki tepsiliy matériyallarni üzlüksiz halda xelq'aradin yoshurup kéliwatmaqta. Shunga Uyghurlar xitayning lopnurdiki yadro sinaqliri seweblik uzun yillar radi'aktip chang-tozanlargha ichide yashashqa mejbur bolghan bolsimu, lékin yuqiriqi sahe herbiy mexpiyetlik dep qarilip, xelqqe ashkarilanmighanliqi üchün, Uyghurlarning rayondiki atom radi'atsiyisining qalduq tesirliri heqqidiki chüshenchisimu cheklik bolup kelmekte.

Lékin yéqinda yüz bergen yaponiyining fukushima yadro éléktr istansisidiki yadro qazasi bu sahede xizmet qilidighan chet'eldiki bezi Uyghur mutexessislirining diqqet ‏- nezirini yene bir qétim lopnurdiki yadro sinaqlirining qalduq tesirige merkezleshtürdi.

Amérikining mariland shtatining hawadiki radi'o'aktip hadisilerni közitish ornining mutexessisi abduraxman ablimit, yaponiyidin tarqalghan radi'o'aktip zerrichilerning amérikigha yétip kelgenlikini tunji bolup bayqighan Uyghur mutexessis.

U radi'omiz ziyaritini qobul qilghinida, Uyghur élidiki atom radi'atsiyisi qalduq tesirining éghirliqini bildürüp, nechche 10 yillar yadro chang-tozanlirining ichide yashighan Uyghurlarning radi'o'aktip hadisilerge bolghan chüshenchisini chongqurlashturushning zörürlükini we lopnurdiki yadro sinaqlirining qalduq tesiri üstidiki tetqiqatni kücheytishning muhimliqini tekitlidi.

Tetqiqat netijiliridin melum bolushiche, xitay hökümiti rayonda élip barghan, atom sinaqliridin kéyin, rayonda her xil yaman xaraktérlik ösme késelliri köpeygendin bashqa, rayonning ékologiyilik tengpungluqimu éghir derijide buzulghan.

Hazir en'gliyide Uyghurlarning atom siniqining ziyinigha uchrash ehwali hem Uyghurlardiki türlük rak késellirining sewebi heqqide mexsus tetqiqat élip bériwatqan mutexessis doxtur enwer toxti ependimu, radi'omiz ziyaritini qobul qilghinida, rayondiki Uyghurlarning aq qan késili hem her xil ösme késellirige köp giriptar bolushining sewebi, xitay hökümitining rayonda köp qétim élip barghan atom sinaqlirining tesiridin ikenlikini ilgiri sürgen idi.

Pütün dunyaning diqqiti yaponiyidiki yadro éléktr istansisi hadisisige merkezleshken mushu künlerde, mutexessislerning neziri 1986-yili ukra'inada yüz bergen yadro éléktr istansisi partlash hadisisi shundaqla Uyghur éli, hem qazaqistanda ilgiri élip bérilghan atom sinaqlirining qalduq tesirige yene bir qétim merkezleshti. Nöwette mutexessisler Uyghur élide ékologiyilik muhitning kündin-kün'ge yamanlishishi, dawalash imkaniyiti bolmay ölüp kétiwatqan yaman xaraktérlik ösme késelliri bimarliri, emeliyette rayondiki atom radi'atsiyisi nisbitining bashqa jaylardin nechche hesse yuqiriliqidin bolghanliqini we rayondiki atom radi'atsiyisi tesirining yene uzun muddet dawamlishishi mumkin ikenlikini ilgiri sürüshmekte.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.