Xitayda yasimen inqilabi qandaq bolidu, hökümet basturalamdu?

“Boshün” tor géziti tünügün, xitayning béyjing, shangxey qatarliq 13 shehiride “Yasimen inqilabi” dep atalghan chong yighilish bolghanliqini xewer qildi. Xewerdin melum bolushiche, bundaq chong yighilishlar, bir nechche kündin buyan xelq ichide intérnétta “Yasimen inqilabi”ni bashlash heqqide keng da'irilik meslihet bolup, chong namayish ötküzüshke kélishken. Ularning sho'ari “Bizge yémek kérek, xizmet kérek, turalghu kérek, erkinlik-démokratiye kérek, adaletlik kérek” dégendin ibaret bolghan.

Xongkongda chiqidighan “Mingbaw” gézitide neqil keltürüshiche, xitayning shinxu'a agéntliqi tünügün béyjingning wangfujing kochisida amérikiche téz yémeklik dukinining aldida chong yighilish bolghanliqini étirap qildi we saqchilar yasimen gülini chiqirip toplan'ghan ademni körsila qoghlidi, emma ünümi yaxshi bolmidi, ademler eng köp toplan'ghan waqitta bir mingdin ashti, axir nahayiti köp saqchi kélip bu nuqtidiki yighilishni tarqitiwetti dep xewer qildi.

Boshün tor gézitning bügün bayan qilishiche, xitay da'iriliri tünügün kechte munasiwetlik tarmaqlargha “Yasimen” dégen sözni kim bashlighan, ichimizdinmu yaki chet'eldinmu, zadi néme qilmaqchi, buni éniqlash kérek, dep buyruq chüshürgen.

“Bügünki amérika” gézitining bayan qilishiche, nérwisi ajizlap ketken xitay da'iriliri hazir “Yasimen inqilabi” qozghaldi dep hés qilip, uni basturushni oylap, aldi bilen siyasiy köz qarishi hökümet bilen oxshimaydighan kishilerge qarita nazaret qilish, tutush herikitini kücheytti. Herbiy qisimlar charlashni köpeytip, xelqqe tehdit sélishqa bashlidi. Yekshenbe küni, xitay saqchiliri béyjing kochiliridin az dégende 3 ademni tutup ketti. Béyjing xelqi hazir 1989‏- yilidiki qanliq basturushning aldida körülgendek alametlerni hés qiliwatidu.

Radi'omiz muxbiri lyu yünning gu'angjudin xewer qilishiche, xitay da'iriliri tünügün, 10 nechche sheherdin 100 din artuq siyasiy köz qarishi hökümet bilen oxshimaydighan ademni yoshurun tutti. Tünügün yasimen güli belgilik chong yighilish yüz bergen 13 sheherning biri gu'angju. Bu sheherdiki namayish köp nuqtida we herxil shekilde boldi. Kimning namayishchi, kimning namayishni körgili kelgen kishi ikenlikini perq étish qéyin idi. Saqchilar adem eng köp yighilghanliki jay bolsa, shu jayda “Muqimliq saqlash” qa keldi. Xelqqe qopal mu'amile qildi. Emma xelq ulargha pisent qilmidi.

Amérika awazning bayan qilishiche, gerche bügün béyjingda chong yighilish yüz bermigen bolsimu, emma herxil namdiki xitay qoralliq küchliri kochilarda charlash élip bardi. 1989‏- Yilidiki tyen'enmén weqesige chétilip qolgha élin'ghan sabiq merkizi komitét siyasiy byurosining katipi baw tongning bayan qilishiche, eger xelq “Bizge yémek kérek emes, biz ishlimeymiz, biz öylerde olturmaymiz, bizge erkinlik kérek emes, dégen bolsa, u normal emes idi. Emma hazir xelq “Bizge yémek kérek, xizmet kérek, turalghu kérek, erkinlik-démokratiye kérek, adaletlik kérek” deptu, bu yaxshi gepken, hökümet bundaq yaxshi geptin qorqup ketmesliki kérek. Xitayda hazir xelq bek namrat, her künlük turmush sewiyisi ikki amérika dollirigha yetmeydighan adem sani bek köp, emdi yene ularni dawamliq namratliqta qaldurushni oylimasliq kérek.

Radi'omiz muxbiri xey lenning bayan qilishiche, xitay da'iriliri ürümchide we jenubtiki bir qisim rayonlarda, ottura sherqtikidek chong dawalghush yüz bérishning aldini élish üchün, Uyghur herikitining rehbiri rabiye xanim heqqidiki filim we wide'olar peyda bolghanliqini bahane qilip, “Qanunsiz medeniyet pa'aliyetlirige zerbe bérish” dégen nam bilen tekshürüsh, charlash, qattiq zerbe bérish herikitini qaytidin bashlidi. Bu rayondiki intérnét tori we yanfon alaqisini qaytidin chekleshke bashlidi.

Bügün intérnéttiki munazirilerdin melum bolushiche, kommunistperesler we iqtisadiy menpe'etlerge érishken ewladlar, xitayda yasimen inqilabi bolmaydu, hazirqi xitay rehberliri köp bolsa 12 yil wezipe öteydu, mubareklerdek texttin chüshmey 30 yil turuwalmaydu, eger yasimen inqilabi yüz berse qattiq basturidu, deydu. Bezi mulahizichilerning pikri buninggha oxshimaydu, ular hazir xitayda yasimen inqilabi boluwatidu, bu bir pakit, hazir xitayda bundaq inqilabni basturidighan déng shawpingdek imtiyazliq rehberler yoq, herbiy qisimlar ichidimu, déng shawpingning qomandisigha boy sun'ghandek boysunup, herbiy qisimlargha xelqni basturushqa buyruq chüshüridighan yang beybinler yoq, deydu.

Yene béziler, xelq ichide yasimen inqilabini qozghash heqqide boluwatqan meslihetlerning özi bir sir, eger hökümet xelq yasimen inqilabi qozghidi dep bastursa, chong xatalashqan bolidu؛ eger hökümet jim tursa, bu heriket barghanséri chonglap kétidu, démek hökümet buninggha chare qollanmisimu chong xatalashqan bolidu.