Uyghurlarni “Térrorchi” dep basturghan xitay, ottura sherqte térrorchilargha yardem bérip kelmekte

Xitay tashqi ishlar ministiri wang yi afghanistan talibanliri waqitliq hökümitining mu'awin bash ministiri mullah abdul ghéni baradar bilen. 2022-Yili 24-mart, kabul, afghanistan.

Uyghur élide atalmish “Térrorluqqa zerbe bérish, esebiylikni tügitish” herikiti qozghap, keng-kölemlik lagérlarni qurup, milyonlighan insanning hayati we erkinlikini nabut qilghan xitay hökümiti, térrorchilarni astirttin qollaydighan afghanistan, pakistan, iran, se'udi erebistan qatarliq döletler yaki “Döletsiz” térrorluq teshkilatliri bilen hemkarliship, ottura sherqtiki tesirini kéngeytmekte iken.

Yéqinda “Érusalim pochtisi” gézitide élan qilin'ghan bir maqalide, uzundin buyan islam teshkilatlirini qollap kéliwatqan xitayning emdilikte hökümetsiz radikal islamchilar bilen küchlük ittipaq qurup, démokratik hakimiyetlerge buzghunchiliq qilip, ottura sherqtiki siyasiy özgirishlerge biwasite qol tiqiwatqanliqi otturigha qoyulghan.

“Musulman qérindashlar teshkilati héchkimning dosti emes, xitay buni chüshinishi we agah bolushi kérek” namliq bu maqalide körsitilishiche, xitay özi oydurup chiqarghan “Sherqiy türkistan islam herikiti” ni yoqitish bahaniside afghanistandiki taliban küchliri bilen hemkarliq ornatqan؛ radikal diniy teshkilatlar we qoralliq guruppilarni astirtin qollaydighan iran bilen se'udi erebistanni yarashturup qoyghan؛ isra'iliyege térrorluq hujumi qilghan xamasni qollap kelgen hemde pelestindiki 14 teshkilatni, jümlidin buning ichidiki térrorluq teshkilatlirini béyjinggha chaqirip ghezzeni qoghdash kélishimi imzalashqa sahibxaniliq qilghan؛ xitay yene yéqinda bangladishta yüz bergen siyasiy özgirishnimu pakistan bilen birliship pilanlighan bolushi mumkin iken. Omumen éytqanda, xitay yillardin buyan ottura sherq we uning etrapidiki döletlerge xoja akiliq qilishqa urunup, amérikagha qarshi siyasiy meqsitini emelge ashurushqa küchep kelgen.

Tarixiy sewebler tüpeylidin, ereb-islam elliri isra'iliye we gherb dunyasigha nisbeten öchmenlik saqlap kelgen. Soghuq urush yillirida ereb-islam elliri xitay bilen sabiq sowét ittipaqigha yéqinlashqan bolup, xitay buningdin ta hazirghiche paydilinip kelmekte iken.

Washin'gtondiki “Uyghur tetqiqat merkizi” ning diréktori abdulhakim idris bu heqte toxtilip: “Musulman döletliri tarixta gherb ellirining ishghaliyitige uchrighan, emma ular xitayning ishghaliyitining qanchilik qebih we rezil bolidighanliqidin xewiri yoq” dédi.

Amérika kato institutining tetqiqatchisi mustafa aqyol (Mustafa Akyol) radiyomizgha yollighan inkasida, xitayning ottura sherqte diplomatik rol oynashqa tirishiwatqanliqini, mesilen, se'udi erebistan bilen iranni yarashturup qoyghanliqi, pelestindiki xamas bilen fatax arisida milliy hemkarliq kélishimi imzalatqanliqini tilgha élip, mundaq deydu: “Emma untumasliq kérekki, xitayning ottura sherqtiki bu diplomatik urunushliri xitay hakimiyitining Uyghurlargha qarshi yürgüzüwatqan irqiy qirghinchiliqini yoshurush we uni inkar qilish üchün qolliniwatqan bir wasitisidin ibaret. Ottura sherqtiki musulman xelq xitaydiki bu qorqunchluq ré'alliqqa köz yummasliqi, amérika we yawropagha naraziliqini bildürgen yerde, xitayning özining musulman puqralirigha séliwatqan qorqunchluq zulumlirighimu naraziliq bildürüshi, uni qet'iy qobul qilmasliqi kérek”.

Maqalide éytilishiche, bangladishtiki namayishta aghdurulghan hökümetning rehbiri sheyx hasina qéchip kétishning aldida xitayda ziyarette bolghan bolup, xitay hökümiti uninggha soghuq mu'amile qilghan we uning ziyaret waqtini qisqartqan. Buningdin, xitay hökümitining uning hökümranliqining ayaghlishidighanliqini aldin bilidighanliqi hemde bu heqte pakistan istixbarat orginidin ishenchlik uchurlargha érishkenliki texmin qilinmaqta iken.

Sheyx hasina bangladishning dölet atisi mujibu rehmanning qizi bolup, xitay hökümiti uni hindistan'gha mayil dep qarap uninggha ishenmey kelgeniken. Sheyx hasina yéqinda bangladishtiki islam teshkilati “Jama'et” bilen uning tarmiqidiki oqughuchilar teshkilatini siyasiy zorawanliq heriketliri bilen shughullan'ghanliqi üchün chekligeniken. “Jama'et” bolsa pakistan'gha yéqin teshkilat bolup, xamas we musulman qérindashlar teshkilati bilenmu qoyuq munasiwiti bar iken. Bu qétim sheyx hasina hökümitining aghdurulushida “Jama'et” ning roli chong bolghan.

Maqale aptorining déyishiche, xitayning bangladishtiki siyasiy özgirishke biwasite qol tiqqanliqini otturigha qoyushta, xitayning pakistan alahide qoralliq etriti, pakistan herbiy istixbarat orgini we musulman qérindashlar teshkilati bilen bolghan hemkarliqini, waqitliq hökümet qurghan bangladish armiyesi qomandanining xitay bilen munasiwiti barliqini delil qilishqa bolidiken.

Sherqiy türkistan ölimalar birlikining ezasi turghunjan alawidin xitayning bu yerde ikki yüzlimichi, rezil siyaset qolliniwatqanliqini, yeni Uyghurlargha térrorluq qalpiqi kiydürüp ularni yoqitishqa kirishken bolsa؛ dölet sirtida radikal islamchilargha we térrorchi teshkilatlargha yardem bériwatqanliqini tekitlep ötti.

RFA/Yettesu

Maqalide körsitilishiche, xitay yéqinqi yillarda radikal islamchilar bilen alaqisini kücheytken. Mesilen, hindistan öz armiyesini chégragha ewetip xitay bilen toqunushqan mezgilde, xitay pakistan bilen birliship, pakistan qollawatqan keshmir térrorchilirini ishqa salghan؛ taliban hökümitini étirap qilish bedilige ulardin ismi bar jismi yoq sherqiy türkistan qoralliq küchlirini basturushni telep qilghan؛ xitay yene xamasqa yardem qilip, xamasning 2023-yil 10-ayning 7-küni isra'iliyege térrorluq hujumi qilishini keltürüp chiqarghan, buni dunyadiki köpligen istixbarat organliri ashkarilighan. Xitay gherb dunyasi bilen düshmenliship qélishtin saqlinish üchün, xamas bilen uchrashqanda éhtiyat qilip kelgen؛ shundaqtimu xitay xamasni qollap, uning ghezzediki qanunluq ornini qoghdashqa tiriship kelgen. Yeni xitay bir yaqtin islam döletliri bilen dostluqini dawam qilip, bir yaqtin “Döletsiz” térrorchi teshkilatlarni qollaydighan döletke hemde ottura sherqte barghanche muhim rol oynawatqan döletke aylan'ghan.

Abdulhakim idris ependi xitayning Uyghur musulmanlirining étiqadini késellik dep haqaretlep, islamni térrorluq bilen baghlighan turuqluq, islam dunyasining közini boyap, ularning qollishigha ériship kéliwatqanliqini, Uyghurlarning béshigha kelgen aqiwetning ularning béshighimu kélishi mumkinlikini otturigha qoydi.

Xitayning bügün Uyghurlargha dölet térrorizmi yürgüzüwatqanliqi hemmige ayan. Turghunjan alawidin ependi xitay kompartiyesining eslidinla térrorluq bilen shughullinip kelgen bir siyasiy guruh ikenlikini, shunga chet eldiki térrorchi guruhlar bilen hemkarliship, ularni öz menpe'eti üchün xizmet qilduruwatqanliqini bildürdi.

Maqalining axirida mundaq déyilgen: “Xitay deslepte Uyghur musulmanlirigha yürgüzüwatqan irqiy qirghinchiliq jinayitini yoshurush hem diqqetni burash üchün dunyaning her qaysi jayliridiki islam teshkilatlirigha yaxshichaq bolushqa tirishqan bolsa؛ emdilikte radikal islamchilar bilen küchlük ittipaq qurup, démokratik tüzümge buzghunchiliq qilip, gé'o-siyasiy inqilablarni tézleshtürmekte. Xitay shuningdin agah bolushi kérekki, musulman qérindashlar teshkilati héchkimning dosti emes. Orini kim kolsa, uninggha özi chüshidu”.