Америка алий соти “тик-ток” ниң наразилиқ давасиға қарап чиқти

Америка алий соти “тик-ток” ниң наразилиқ давасиға қарап чиқти

Америка дөләт мәҗлисиниң мақуллуқтин өткүзүши вә һәмдә 2024-йили 4-айда америка пирезиденти җов байденниң имза қоюши билән мәхсус қанун мақуллинип, америкалиқларниң хусусий учурлириниң мәхпийәтлики вә һәмдә дөләт хәвпсизликигә җиддий тәһдит, дәп қариливатқан тик-ток әпини чәкләш қарар қилинған иди. Мәзкур қанунға асасән, әгәр тик-ток 2025-йили 1-айниң 19-күнигә қәдәр, өзиниң хитайдики баш ширкити болған байтдәнс(ByteDance) тин айрилип чиқмиса, у һалда бу қанун шу күндин етибарән күчкә игә болуп, тик-ток әпи америкада қоллинилиштин рәсмий чәклинидикән.

Тик-ток ширкити бу қарарға етираз билдүрүп, америка федератсийә сотиға әрз сунған вә униң әрзи федератсийә сотида рәт қилинған болсиму, әмма тик-ток давамлиқ һалда америка алий сотиға әрз сунған. Тик-ток ширкити әрзидә “байден һөкүмитиниң тик-токни чәкләш қануни американиң асасий қануниға хилап, бу әпни чәкләш америкалиқларниң пикир әркинликини чәклигәнлик болуп һесаблиниду” дегән муназирини алға сүргән.

Бүгүн, йәни 10-январ күни америка алий сотида америка әдлийә министирлиқиниң адвокатлири билән тик-ток ширкитиниң адвокатлири арисидики дава көрүлгән болуп, дава җәряни нәқ мәйдандин тарқитилған. 3 Саәткә йеқин давам қилған муназириниң нәтиҗиси алдимиздики күнләрдә айдиңлишидиған болсиму, бирақ нурғун көзәткүчиләр америка алий сотчилириниң мутләқ көпиниң тик-токни чәкләш һәққидики қанунниң дөләт хәвпсизликини чиқиш қилғанлиқи вә уни америка асасий қануниға хилап әмәс дәп қараватқанлиқини билдүрүп, бу қанунни давамлиқ инавәткә игә болуши мумкин, дегән пәрәзни ортақлашмақта.

Мәзкур сот ечиливатқанда, қанунниң иҗра қилинишини қоллайдиған нурғунлиған қоллиғучилар америка алий соти алдиға йиғилип ахбарат елан қилиш вә намайиш қатарлиқ усуллар арқилиқ бу қанунни қоғдиған вә тик-токниң чәклиниши лазимлиқини тәкитләшкән.

RFA/Roshen Abbas

Буларниң ичидә америкадики уйғур һәрикити тәшкилатиму бар. Бу тәшкилатниң башлиқи рошән аббас ханимниң дейишичә, уйғур һәрикити тәшкилатини өз ичигә алған 7 тәшкилат америка алий сотиға тик-токни чәкләш һәққидә материял сунған.

Рошән ханим сөзидә, тик-ток әпиниң хитай һөкүмитиниң тәсир көрситиш қорали вә һәмдә уйғур ирқий қирғинчилиқини инкар қилиш қорали сүпитидә америка җамаитигә һәмдә американиң дөләт хәвпсизликигә тәһдит пәйда қиливатқанлиқини билдүрди.

Дәрвәқә, пикир әркинликини өзигә қалқан қиливатқан тик-ток әпи илгири көп қетим уйғур ирқий қирғинчилиқи һәққидики видийоларни тик-токтин өчүрүвәткәнлики ашкариланған иди. Буниң әң йеңи мисали өткән йили 10-айда истанбул университетиниң оқуғучиси болған нәфисә оғузниң истанбул университетида өткүзүлгән бир йиғинда “вәтән” партийәсиниң рәиси доғу перинчәк билән уйғур ирқий қирғинчилиқи вә хитайниң бесим сиясити тоғрисида елип барған муназирә видейосиниң тик-ток тәрипидин өчүрүлүши иди.

Рошән аббас ханим тик-ток әпини чәкләшниң қандақтур америкалиқларниң пикир әркинликини чәклигәнлик әмәс, бәлки америка дөләт хәвпсизликини қоғдаштин ибарәт икәнликини тәкитлиди.

Мәзкур сот башланған күни, бу қанун лайиһәсини сунғучиларниң бири болған сабиқ авам палата әзаси вә авам палатаси хитай ишлири пәвқуладдә комитетиниң сабиқ рәиси майк галлигир әпәндиму “вол-ситрит жорнили” да мақалә елан қилип, америка алий сотини мәзкур қанунни сақлап қелишқа чақирған. У мақалисидә мундақ дегән:

“тик-ток үчүн әң яхши чиқиш йоли өзиниң баш ширкитини алмаштуруштин ибарәт. Бизниң буниңдики мәқситимиз һәргизму америкалиқларниң тик-ток ишлитишини тосуш әмәс, бәлки уларниң тик-токни бихәтәр ишлитишигә капаләтлик қилиштин ибарәт.”

“вашингтон почтиси” гезитиниң обзорчиси җош рогин X ториға язған инкасида хитай һөкүмитиниң тик-токни контрол қилиштин мәһрум қелишни халимайдиғанлиқини билдүргән, у мундақ дәп язған:

“хитай һөкүмити байтдәнсниң тик-токни сетишиға һәргиз йол қоймайду. Улар уни сетивәткәндин көрә бирақла йоқитишни әла көриду. Чүнки улар үчүн мәсилә пул әмәс, бәлки бизниң сияситимиз вә җәмийитимизгә тәсир көрситиш вә арилишиштин ибарәт.”

10-январ күнидики алий сотта елип берилған бүгүнки дәвадиму америка әдлийә министирлиқиниң адвокатлири тик-токниң пикир әркинлики һәққидики муназирисини рәт қилип, буниң милйонлиған америкалиқларниң хусусий учури вә һәмдә американиң дөләт хәвпсизликигә қаритилған тәһдит билән мунасивәтлик икәнликини билдүрди. Улар муназирисидә, бу йәрдики мәсилиниң тик-токни чәкләш әмәс, пәқәт тик-токни хитай һөкүмитиниң боюнтуруқидин чиқишқа қисташтин ибарәт икәнликини тәкитлиди.

Хәвәрләрдин мәлум болушичә, дава алдимиздики күнләрдә давамлишидиған болуп, 19-январ күниниң йеқинлап қалғанлиқини нәзәрдә тутқанда, америка алий соти бу һәқтики ахирқи қарарини қисқа вақит ичидә елан қилиши мумкинкән.