Uyghur ayallirini xitaylar bilen toylishishqa righbetlendürüsh teshwiqati jiddiy inkas qozghimaqta
2021.05.21
Yéqinqi yillarda xitay da'irilirining Uyghurlargha qaratqan basturushi amérika, en'gliye, kanada, gollandiye qatarliq gherb démokratik döletliride “Irqiy qirghinchiliq” dep békitilip, xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan siyasiti “Insaniyetke qarshi jinayet” dep qattiq eyibleshke uchrimaqta. Mushundaq bir mezgilde xitay hökümitining Uyghur ayallirini xitay erliri bilen toylishishqa ashkara dewet qiliwatqanliqi heqqidiki xewerler téximu köplep otturigha chiqti.
2016-Yilidin buyan barghanche köpiyishke bashlighan bu xil teshwiqat xewerliride, da'iriler deslepki mezgillerde, , xitaylar bilen toylashqan Uyghur qiz-ayallirining ikki millet otturisidiki milliy ittipaqliqning ülgisi bolup, bextlik a'ile qurghanliqini, hökümetning her xil étibar bérish siyasetliridin behrimen bolghanliqini teshwiq qilghanidi. Yéqindin buyanqi xitayning ijtima'iy taratquliri we hökümet torliri xewerliride téximu ilgiriligen halda xitaylar bilen toylashqan Uyghur qiz-ayallirining tili arqiliq bu xil teshwiqatni téximu kücheytken.
Birnechche kün ilgiri feysbok torida tarqalghan bir sin filimida, güli isimlik bir Uyghur ayal xitay erlirining Uyghur qatarliq az sanliq milletler bilen toylishish mesilisi heqqidiki so'allargha jawab bérip, bügünki shara'itta buninggha héchqandaq tosalghu qalmighanliqini we tamamen mumkinlikini teripligen.
U yene buni: “Jungxu'a milliti birlikining, milletlerning ittipaqliqi we öz ara yughurulushining namayendisi” dep medhiyeligen.
Bu ehwal Uyghur weziyitini yéqindin közitip kéliwatqan chet'ellerdiki Uyghur pa'aliyetchiliri we weziyet analizchilirining diqqitini qozghidi.
Xitayning milyonlighan Uyghurni “Diniy radikalliq idiyesini tügitish” namida qamighan atalmish “Terbiyelesh merkezliri” yeni “Jaza lagérliri” heqqide guwahliq bergen amérikadiki lagér shahiti zumret dawut xanim ziyaritimizni qobul qildi.
Uning bildürüshiche, xitay da'irilirining Uyghur ayallirini xitay erliri bilen toylishishqa ashkara dewet qilishliri 2016-yilila bashlan'ghan.
Zumret dawut xanim yene, özining 2016-yildin 2018-yilighiche ürümchidiki mezgilide körgen ehwallarni bayan qildi.
Uning bildürüshiche, eyni chaghda u körgen ehwallarda Uyghur qiz-ayallirining xitay erlirige yatliq bolushida, ahaliler komitéti qatarliqlarning teshwiqat heriketliri aktip rol oynighaniken.
Zumret xanimning qarishiche, yéqinqi birqanche yildin buyan, xitay hökümitining Uyghurlarni nishanliq basturushi netijiside, Uyghurlar pütkül millet boyiche yüzliniwatqan siyasiy jehettiki hoquqsizliq, Uyghur erliri lagér we türmilerge qamilip, a'ililerde tul qalghan Uyghur ayallirining iqtisadiy jehettiki tirikchilik yoli üzülüp kétishtek köp xil sewebler Uyghur qiz-ayallirining xitay erliri bilen toy qilishqa mejbur bolushtiki muhim seweb-amillardin hésablinidiken.
Gollandiyediki Uyghur pa'aliyetchiliridin weziyet analizchisi asiye Uyghur xanimmu öz qarishini otturigha qoydi.
Uning bildürüshiche, emeliyette 2009-yili yüz bergen “5-Iyul ürümchi weqesi” din kéyinla, xitay da'iriliri Uyghurlarni millet boyiche xitaylashturush siyasitini tézletken.
Uning bayan qilishiche, 2010-yili béyjingda échilghan “Shinjang xizmet yighini” da Uyghur rayonidiki yer asti, yer üsti bayliqliri xitayning 19 ölkisining idare qilishigha bölüp bérilip, rayonda xitay köchmenlirining köpeytilishi bilen birlikte, Uyghurlarni xitaylar bilen toylishishqa righbetlendürüsh siyasitini resmiy yolgha qoyush teshebbus qilin'ghaniken.
Asiye Uyghur xanim yene, Uyghurlarning “Irqiy qirghinchiliq” qa uchrawatqanliqi xelq'arada étirap qiliniwatqan bügünkidek bir shara'itta, “Xitay da'irilirining her xil siyasiy teshwiqat we her xil wastilarni qollinip, Uyghur qiz-ayallirini xitaylar bilen toy qildurushi xitay hökümitining “Jungxu'a milliti birliki” namida Uyghurlarning milliy kimlikini yoqitish, Uyghurlarni assimilyatsiye qilish siyasitining bir parchisi” dep chüshendürdi.