Түркмән-хитай рәһбәрлири “үч хил күч” кә ортақ зәрбә беришни тәкитлиди

Ихтиярий мухбиримиз әркин тарим
2023.01.13
Түркмән-хитай рәһбәрлири “үч хил күч” кә ортақ зәрбә беришни тәкитлиди Түркмәнистан президенти сәрдар бәрдимуһәммәдоф хитай рәиси ши җинпиң билән көрүшти. 2023-Йили 6-январ, бейҗиң.
fmprc.gov.cn

Түркмәнистан президенти сәрдар бәрдимуһәммәдоф 6-январ бейҗиңда зиярәттә болуп, хитай рәиси ши җинпиң билән икки дөләт һәмкарлиқини күчәйтиш һәққидә келишим һасил қилған.

Хитайниң шинхуа агентлиқиниң хәвиридин ашкарилинишичә бу, икки дөләт һәмкарлиқидики зор бир йеңилиқ болуп, түркмәнистан-хитай мунасивәтлири истратегийәлик шериклик мунасивитидин “омумйүзлүк истратегийәлик шериклик мунасивәт дәриҗиси” гә көтүрүлгән. Икки дөләт рәислири бирләшмә мәтбуат баянати елан қилған болуп, баянатта буниңдин кейин икки дөләтниң һәр қайси саһәләрдики һәр тәрәплимә һәмкарлиқлириниң техиму күчәйтилидиғанлиқи билдүрүлгән. Болупму хәлқаралиқ вә район характерлик мәсилиләрдә ортақ қарашта болидиғанлиқи шуниңдәк тәйвән мустәқиллиқиға ортақ қарши туруш вә “үч хил күчкә бирликтә қаттиқ зәрбә бериш” тәкитләнгән.

Хитай, 1991-йили түркмәнистанниң мустәқиллиқини етирап қилған болуп, 2013-йили истратегийәлик шериклик тохтамнамиси түзгәниди. Бу қетим түркмәнистанниң йеңи президенти тәхткә чиқип бейҗиңни зиярәт қилғанда бу мунасивәтниң дәриҗиси көтүрүлгән һәмдә йәнә қайтидин аталмиш “үч хил күч” кә бирликтә қарши туруш тәкитләнгән. .

Истанбулдики ибни халдун университети хәлқара мунасивәтләр кәспиниң докторанти мәвлан тәңриқут әпәндиниң қаришичә, түркмәнистан президенти сәрдар бәрдимуһәммәдоф билән хитай рәиси ши җинпиң елан қилған ортақ мәтбуат баянатида тилға елинған “үч хил күч” дәл уйғурлар мәсилисидин ибарәт болуп, мәзкур нуқтиниң икки дөләт йеңи һәмкарлиқидин орун елиши хитайниң тәлипи билән болған.

Мәвлан тәңриқут әпәндиниң қаришичә, хитай америка башлиқ ғәрб дунясиға, уйғурлар мәсилисидә хитайни әйибләватқан дөләтләргә қарши мәйдан һасил қилишта түркмәнистан қатарлиқ оттура асия дөләтлиригә еһтияҗлиқтур.

Бирақ, түркмән мутәхәссислириниң ейтишичә түркмәнистан түркий җумһурийәтләр ичидә уйғур мәсилиси әң аз билинидиған дөләт икән. Бу һәқтә телефон зияритимизни қобул қилған түркмән журналист, әсадуллаһ оғуз әпәнди түркий хәлқләр ичидә түркмәнләрниң уйғурлардин пәқәт хәвири йоқлуқини баян қилип мундақ деди: “германийә, шиветсийә қатарлиқ дөләтләрдә түркмән аммиви тәшкилатлири бар. Улар түркмәнистанниң уйғурлар тоғрисидики бу позитсийәсигә қарши. Әпсуски булар уйғурларниң һазирқи еғир вәзийитидин бихәвәр. Хитайниң түркмәнистан үчүн зор хәвп икәнликини билиду. Мән уларға давамлиқ шуни дәп келиватимән, ‛шәрқий түркистан түрк дунясиниң пәләстини, бу мәсилигә көңүл бөлүшимиз керәк‚, бизни сөйүндүридиған нәрсә оттура асия түркий җумһурийәтлиридики зиялийлар хитайниң зор хәвп икәнликини тонуп йетиватиду. Түркмәнләрму аста-аста тонуп йетиду дәп ойлаймән”.

У, хитай дөлитиниң енергийә билән земинға еһтияҗи барлиқини, шуңа хитайдин келидиған хәвпләрни бу дөләтләргә аңлитиш керәкликини баян қилди. У, мундақ деди: “оттура асиядики түркий хәлқләрниң қошниси вә қан-қериндиши болған уйғурларни хитай йоқ қилишқа тиришиватиду. Әмма оттура асия түркий җумһурийәтлири техичә сүкүттә туруватиду. Уйғурларниң бешиға кәлгән бу қисмәт, күлпәт уларниң бешиға кәлмәйду дегили болмайду. Чүнки хитайниң һазир икки нәрсигә еһтияҗи бар, бири енергийә, йәнә бири земин. Буниң иккилиси оттура асияда мәвҗут. Һазир оттура асия түркий җумһурийәтлири өз дөләтлирини қоғдиялайдиған күчкә игә әмәс. Шуңа хитай хәвпидин өзлирини қоғдаш үчүн уйғурларға ярдәм қилиши керәк”.

Түркмән журналист, әсадуллаһ оғуз уйғур мәсилисидә оттура асия түркий җумһурийәтлириниң ортақ сиясәт бәлгилиши керәкликини баян қилип мундақ деди: “уйғур мәсилисидә ортақ сиясәт бәлгиләш керәк. Оттура асия түркий җумһурийәтлириниң рәһбәрлири хитай билән алақә қурғанда чоқум уйғур мәсилисини оттуриға қоюши керәк. Уйғурлар бизниң қериндишимиз, әгәр террорлуқ паалийәт қилса бизму қарши чиқимиз. Лекин уйғурларға елип бериливатқан ‛ирқий қирғинчилиқни тохтат, уларға яшаш һоқуқи бәр‚ дейиши керәк. Әгәр оттура асия түркий җумһурийәтлири ортақ уйғур сиясити бәлгиләп чиқса түркмәнистан дөләт башлиқиғу тәсир көрсәткили болиду дәп ойлаймән”.

Әсадуллаһ оғуз әпәнди түркмәнистанниң шималий корейәгә охшаш пәқәт демократийә йоқ бир дөләт икәнликини баян қилип мундақ деди: “һазир бурунқи дөләт башлиқи бәрдимуһәммәдофниң оғли сәрдар бәрдимуһәммәдоф түркмәнистанни дадиси билән бирликтә башқуруватиду. Көрүнүштә дөләт башлиқи сәрдар бәрдимуһәммәдоф, әмма пүтүн һоқуқ һазирму дадисиниң қолида. Түркий җумһурийәтлири алий рәһбәрлири йиғинлириға дадиси қатнишиватиду. Әпсуски түркмәнистан кишилик һоқуқи, демократийә вә пикир әркинлики җәһәттә дунядики әң начар вәзийәттики дөләт”.

Әсадуллаһ әпәндиниң қаришичә, түркмәнистан президенти вә түркмәнистан сиясәтчилири хитайниң уйғурларға қарши бирликтә һәрикәт қилиш тәлипигә бурунму мақул дегән, һазирму мақул деди, чүнки улар өзлириму кишилик һоқуқ, демократик һоқуққа қаршидур. Демәк, бу җәһәттә диктатурлар бирләшти дегән гәп.

Түркийә дөләтлик радйо телевизийә идариси түркийәниң авази радйосида мухбир болуп ишләватқан миркамил қәшқәрли әпәнди түркмәнистанниң җуғрапийәлик орни вә йәр асти байлиқлири җәһәттин хитай үчүн истратегийәлик әһмийити наһайити юқири дөләт икәнликини, икки дөләт арисида зор көләмдә тәбиий газ келишими барлиқи, хитайниң енергийә җәһәттин түркмәнистанни қолида тутуп туридиғанлиқи, түркмәнистанниң хитайға тәбиий газ сетишқа еһтияҗлиқ икәнликини билдүрди.

У, дунядин йепиқ түркмәнистан хәлқиниң уйғурлар мәсилиси, уйғурлар учраватқан ирқий қирғинчилиқтин бихәвәр икәнлики, шуңа бу дөләттә уйғур дәвасини аңлитишниң зор әһмийәткә игә икәнликини илгири сүрди. .

Хитайниң түркийәдә турушлуқ әлчиханисиниң тор бетидә елан қилинған мәтбуат баянатиға асасланғанда, бу қетимқи зиярәттә түркмәнистандин хитайға импорт қилинидиған газ миқдарини юқири көтүрүш, икки дөләт оттурисидики сода мунасивитини күчәйтиш қатарлиқ темилардиму музакирә елип берилған. Икки дөләт оттурисида хитай оттура асия тәбиий газ турубиси мәвҗут болуп, түркмәнистан хитайни тәбиий газ билән әң көп тәминлигүчи дөләттур. Түркмән газлири өзбекистан вә қазақистан арқилиқ уйғур елигә һәм ичкири хитайға тошулидикән.

Түркмәнистан президенти сәрдар бәрди муһәммәдоф бейҗиңда икки күн зиярәттә болған вә хитай рәһбәрлириниң көпи билән көрүшкән. Хитай рәһбәрлириму дадисиниң орниға чиққан мәзкур яш президентни наһайити дағдуға билән қарши алған.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.