Teywenning türkiyediki wekili yasér chéng “Büyük birlik partiyesi” bilen xitaygha qarshi hemkarlishishni telep qilghan

Xitayning Uyghurlargha qarita yürgüzüwatqan zulumliri amérika hökümiti, kanada we gollandiye parlaménti teripidin birdek “Irqiy qirghinchiliq” dep békitilishi, türkiyediki bezi siyasiy partiyelerning xitaygha bolghan naraziliqini téximu kücheytti. Mushundaq bir ehwalda 1992-yili qurulghan künidin tartip Uyghur mesilisini izchil halda qollap kéliwatqan türkiyediki “Büyük birlik” partiyesi re'isi mustafa destichi ependining Uyghurlar toghrisida bayanatliri teywen axbaratliridimu orun alghandin kéyin 5-mart küni teywenning enqerediki wekili yasér chéng ependi bashchiliqidiki teywenlik diplomatlar mezkur partiyening re'isi bilen körüshken. Mezkur hey'etni büyük birlik partiyesi re'isi mustafa destichi ependi ishxanisida qobul qilip, bundin kéyin xitaygha qarshi hemkarlishish toghrisida muzakire élip barghan.

Teywenning enqerediki wekili yasiér chéng ependi mustafa destichi ependi bilen körüshkende qilghan sözide: “Hörmetlik re'is sizning kéyinki künlerde Uyghur qérindashliringizni qollap bergen bayanatliringizgha teywan axbarat agéntliqliri we teywen téléwizyeliri orun berdi. Siz teywen'ge bérip baqmighan ikensiz, lékin hazir sizni teywende hemme kishi tonup ketti. Siz Uyghur mesilisige köngül bölüsh arqiliq türkiye bilen teywen otturisidiki munasiwetke töhpe qoshtingiz”.

Yasiér chéng ependi teywenning burundin tartip dunyani “Kommunist xitaygha diqqet qilinglar” dep agahlandurup kéliwatqanliqini bayan qilip mundaq dédi: “Biz teywen hökümiti dunya jama'etchilikige izchil halda ‛xitaygha diqqet qilinglar, kommunist xitay tüzümige diqqet qilinglar‚ dep agahlandurup kéliwatimiz. Sizmu eslide Uyghur mesilisi arqiliq dunyani shundaq agahlandurup kéliwatisiz. Shunga biz teywen hökümiti namidin sizge we partiyengizge rehmet éytimiz”.

Mustafa destichi ependi öz partiyesining buningdinmu kéyinmu xitayning Uyghurlargha qaratqan insaniyetke qarshi jinayetlirige qarshi pa'aliyetlirini toxtatmaydighanliqini, teywen bilen birlikte xitaygha qarshi bésim ishlitish kéreklikini ilgiri sürüp tekitlep mundaq dédi: “Men teywen hökümitining xitay hökümitige oxshash zalimlargha qarshi ikenlikini yaxshi bilimen. Menmu siz arqiliq teywen hökümitige rehmet éytimen. Xitay xelq jumhuriyiti hazir endishe ichide chünki kishilik heq we hoquqini depsende qiliwatqanliqini yaxshi bilidu. Xitayning insaniyetke qarshi jinayet sadir qiliwatqanliqi dunyaning kün tertipige kélishke bashlidi. Bu heqte amérika dölet mejlisi, kanada we gollandiye parlaméntliri qanun we qarar layihelirini maqullidi. Bu mesile birleshken döletler teshkilatiningmu kün tertipide shunga xitay buningdin qéchip qutulalmaydu. Xitay hazir bulardin qorqiwatidu, shunga biz xitaygha dawamliq bésim ishlitishimiz kérek. Xitay dölet ichi we sirtida bésim assimilyatsiye siyasiti élip bérishqa jür'et qilalmisun”.

Büyük birlik partiyesi re'isi mustafa destichi ependi teywenning enqerede turushluq elchisi yasér chéng ependi bashchiliqidiki hey'et bilen ikki sa'etke yéqin muzakire élip barghan. Biz bu heqte téximu tepsili melumat igilesh üchün mustafa destichi ependi bilen ayrim téléfon ziyariti élip barduq.

Mustafa destichi ependi yasér chéng ependi bilen körüshüshtiki meqsiti heqqide toxtilip mundaq dédi: “Biz sherqiy türkistan mesilisige alahide köngül bölimiz. Biz Uyghur qérindashlirimiz duchar boluwatqan, bésim, zulum, qetli'am we irqiy qirghinchiliqni dawamliq otturigha qoyuwatqanliqimizni körüp, biz bilen körüshüshni telep qilghanidi. 5-Mart küni partiyemiz idariside körüshtuq.”

Mustafa destichi ependi ular teywen we türkiye parlaméntida dostluq guruppiliri qurush teklipini otturigha qoyghanliqini bayan qilip mundaq dédi: “Ular türkiye bilen teywen parlaméntlirida we bashqa dölet parlaméntlirida dostluq guruppiliri qurup xitaygha qarshi heriketni kücheytish pilani bar iken. Bu heqtimu muzakire élip barduq. Menche orunluq bir teklip. Men bu pikirni qollaydighanliqimni éyttim. Bulardin sirt bundin kéyin partiyimiz bilen teywen otturisida qandaq hemkarlishish toghrisida pikir almashturduq.”

Teywenning türkiyediki wekili yasér chéng ependi bu uchrishish heqqide toxtilip, xitayning 70 yildin buyan teywen'ge qaritamu zulum siyasiti élip bériwatqanliqini, shunga zulumgha qarshi herqaysi döletlernimu hemkarlishishqa chaqiridighanliqini bayan qilip mundaq dédi: “Uyghurlarning zulumgha uchrawatqanliqi bir heqiqet, lékin peqet Uyghurlarla emes biz teywenliklermu xitayning zulmigha, bésimigha we ziyankeshlikige uchrawatimiz. Dunyadiki her qaysi döletlermu iqtisadiy jehettin xitayning ziyankeshlikige uchrawatidu. Teywen kichik bir dölet. 70 Yildin buyan xitaygha qarshi tiz pükmestin köresh qiliwatimiz. Biz dunya jama'etchilikige we türkiyege ‛xitayning ziyankeshlikige, bésimigha qarshi hemkarlishayli démekchimen‚”.

Teywenning türkiyede turushluq wekilining büyük birlik partiyesige élip barghan ziyaritini we ziyarette teywen bilen türkiye parlaméntlirida dostluq guruppisi qurush teklipini qandaq chüshinishimiz kérek? bu heqte ziyaritimizni qobul qilghan izmirdiki ege uniwérsitéti türk dunyasi tetqiqat merkizi proféssori alimjan inayet ependi teywenlikler otturigha qoyghan teklipning zor ehmiyetke ige ikenlikini bayan qildi.

Teywenning enqerede turushluq tijaret we medeniyet ishxanisi 1989-yili tesis qilin'ghan bolup, bu gheyri resmiy shekildiki elchixanidek wezipe ötimekte iken. Emma türkiyening teywen bilen resmiy diplomatiyelik munasiwiti yoq.