Истанбулниң аммиви қатнаш бекәтлиридики хитайчә йол көрсәткүчлири өчүрүлди

Ихтиярий мухбиримиз арслан
2019.10.11
Istanbulidiki-Xitayche-Qatnash-Taxtiliri-Elip-Tashlanghan-02.jpg Истанбулниң аммиви қатнаш бекәтлиридики хитайчә йол көрсәткүчлири өчүрүлди.
RFA/Arslan

Истанбулниң фатиһ районидики трамвай бекәтлиригә алдинқи күнләрдә чапланған хитайчә йол бәлгилири вә хитайчә хәтләр авамниң етираз билдүрүши һәмдә наразилиқлири нәтиҗисидә өчүрүлүп ташланди.

Истанбулдики уйғур җамаити билән түрк аммиви тәшкилатлири бу һадисигә қарита күчлүк наразилиқлирини билдүрүп баянатлар елан қилған иди. 

Истанбул бүйүк шәһәр бәләдийәси (шәһәрлик һөкүмәт) билән хитай оттурисида түзүлгән достлуқ келишимидики бәлгилимиләр бойичә, 6-өктәбир күни истанбулниң трамвай йоллиридики бекәтләргә хитайчә хәтләр чапланған иди. Буниңға қарита ийи (яхши) партийәси, саадәт партийәси, үлкү оҗақлири, түмяд, йәни “түм хәлқләр ярдәмлишиш җәмийити”, шәрқий түркистан тәшкилатлар бирлики қатарлиқ партийә вә аммиви тәшкилатлар җиддий шәкилдә етираз билдүрүп, хитайчә хәтләрни дәрһал еливетишни тәләп қилған иди. Иҗтимаий таратқуларда хәлқ аммиси тәрипидин истанбул бүйүк шәһәр бәләдийәсигә наразилиқ билдүрүлүп инкаслар йезилған иди. Үлкү оҗақлири, түмяд йәни түм хәлқләр ярдәмлишиш җәмийитиниң әзалири вә бир қисим яшлар бекәтләрдики хитайчә хәтләрни сөкүп елип, униң орниға түркийә вә шәрқий түркистан байрақлирини есиш билән биргә “яшисун шәрқий түркистан” дегәндәк хәтләрни йезип чаплиған иди. 

“йеңи шәфәқ” гезитиниң 9-өктәбир күнидики санида елан қилинған хәвәрдә “түмяд”, йәни пүткүл хәлқләр ярдәмлишиш җәмийитиниң рәиси салиһ қилич әпәнди баянат берип, бекәтләрдин хитайчә йол бәлгилирини сөкүп ташлидуқ. Униң орниға шәрқий түркистан һәққидә шоарлар яздуқ. Биз сөктуқ, улар йәнә асти,” деди.

У йәнә мундақ деди: “уйғур қериндашлар чәмбәрли таш бекитигә чапланған хитайчә хәтни тәрҗимә қилип бәрди, хитайчә бу җай ‛конистантин аполло мунари‚ дәп йезилған икән. Бу хаталиқ байқалғандин кейин хитайчә хәтләр қайтидин йезилип, хитайчә ‛чәмбәрлиташ‚ дәп өзгәртилди. Биз һәммини сөкүп ташлидуқ, орниға шәрқий түркистан байриқини астуқ. Шәрқий түркистан һәққидә шоарларни яздуқ.” 

Хитайчә хәтләрни бекәтләрдин сөкүп ташлиған “түмяд”, йәни пүткүл хәлқләр ярдәмлишиш җәмийитиниң рәиси салиһ қилич бу һәқтә твиттер һесаби арқилиқ тарқатқан баянатида мундақ дегән: “милйонлиған уйғур түрклирини ассимилятсийә қилишқа, уларни аяқ асти қилинишқа урунуватқан хитай вә уларға чомақчилиқ қиливатқанлар билсунки, улар хитайчә хәтләрни истанбул бекәтлиригә йәнә чаплиса, биз йәнә һәммини сөкүп ташлаймиз. Бу бу йәрдә яшаватқан уйғур қериндашлиримизни хусусий мәнпәәтлириңлар бәдилигә рәнҗитишиңларни халимаймиз һәм буниңға сүкүт қилмаймиз. Шәрқий түркистан биз түркләрниңму ата юртимиздур.” 

Хитайчә хәтләрниң бекәтләргә чапланғанлиқиға наразилиқ күчәйгәндин кейин истанбул бүйүк шәһәр бәләдийәси (шәһәрлик һөкүмәт идариси) тәрипидин чүшәнчә берилип, баянат елан қилинди. Баянатта хитайчә хәтләрни бекәтләргә есиш иши хитай коммунист һакимийитиниң қурулғанлиқиниң 70 йиллиқи мунасивити билән хитайниң түркийәдики баш әлчиликиниң тәлипигә бинаән болғанлиқини, буниң вақитлиқ есилғанлиқини, башқа дөләтләрниң дөләт байрими күнлиридиму шу дөләтниң тилида бекәтләргә йол көрсәткүч есилидиғанлиқини билдүрди. 

Бу һәқтә “йеңи акт”, “йеңи чағ” вә “сөзчи” гезитләрниң 9-өктәбирдики хәвиридә билдүрүшичә, истанбул бүйүк шәһәр бәләдийәси (шәһәрлик һөкүмәт идариси) тәрипидин бу һәқтә елан қилинған баянатта билдүрүшичә, истанбулға келидиған саяһәтчиләрниң санини ашуруш вә чәтәл саяһәтчиләргә қулайлиқ яритиш мәқситидә “тәрҗимә тахтиси” намида йеңи бир иш пилани башлитилған икән. Баянатта чәтәлликләр әң көп келидиған тарихий йерим арал, йәни фатиһ райони вә әтрапида бу пилан иҗра қилинидикән. Қатнаш васитилиридә йол көрсәткүч тахтилириға башқа тиллардики хәтләр йезилип, вақитлиқ есилишқа башлиған. 

Биз бүгүн илгири хитайчә хәтләр есилған истанбулдики трамвай бекәтлирини бир-бирләп айлинип чиқтуқ, әмма хитайчә хәтләрниң һәммисиниң елип ташланғанлиқини көрдуқ.

Баянатта дейилишичә, истанбулдики аммиви қатнаш бекәтлиригә хитайчә йол көрсәткүчләрни есишни хитайниң түркийәдики баш әлчиханиси тәләп қилған икән. Һәр хил тилларда йол тахтиси есиш пилани тунҗи болуп хитай коммунист һакимийити қурулғанлиқиниң 70 йиллиқини тәбрикләш мунасивити билән башланған икән. Баянатта бу ишниң хитайниң дөләт байрими мәзгилдә истанбулға кәлгән 400 миң әтрапидики саяһәтчигә алақидар икәнлики ипадә қилинди. 

Баянатта йәнә истанбулниң саяһәт ишлирини тәрәққий қилдуруш үчүн һәрқайси дөләтләрниң муһим байрам күнлиридә чәтәллик саяһәтчиләргә қулайлиқ яритип мәқситидә бу пилан оттуриға қоюлған. Саяһәт мәлуматларға қариғанда, әрәб саяһәтчиләр үчүн роза һейт вә қурбан һейт байрамлирида әрәбчә хәтләр, норуз байрими күнлиридә иранлиқлар үчүн парсчә хәтләр, русларниң пасха байрими күнлиридә русчә хәтләр истанбулниң қатнаш системилири билән йол көрсәткүч тахтилириға қошумчә есилидиғанлиқи билдүрүлгән. 

Истанбул шәһәр башлиқи әкрәм имамоғлу бир телевизийә программисида мухбирниң саяһәт орунларға есилған хитайчә хәтләргә шәрқий түркистан давасиға игә чиқиватқанларниң нарази болғанлиқиға қарита қандақ қарайдиғанлиқини сориғанда у мундақ дегән: “һәр кимниң сәзгүрлүкигә һөрмәт қилимиз, әмма хитай билән бизниң тиҗарәт мунасивитимиз бар, хитайдин бизгә саяһәтчи келиватиду, хитайларниң байрам күнлиридә биз хитайчә йол көрсәткүчлирини асимиз. Иранлиқларниң тәтил күнлиридә парсчә йол көрсәткүчләрни асимиз. Мәқситимиз истанбулға техиму көп саяһәтчи кәлтүрүштин ибарәт.”

Бу һәқтә зияритимизни қобул қилған уйғур хәвәр вә тәтқиқат ториниң башқурғучиси һамидхан көктүрк истанбул шәһәр башлиқи имамоғлиниң баянатиға рәддийә берип, мундақ деди: “бүгүнки күндә хитай шәрқий түркистанда тарихта көрүлмигән бир қирғинчилиқини йүргүзүватиду. Бундақ инсаний вә виҗдани бир мәсилигә истанбул шәһәр башлиқи әкрәм имамоғлу виҗданий нуқтидин муамилә қилиши лазим. Униң тиҗарәтни баһанә қилип, хитайларниң түркийәгә көпләп келишини тәшәббус қилиши бир шәһәр башлиқиға әмәс, бәлки адәттики бир инсанғиму ярашмайдиған, инсанниң виҗданиға сиғмайдиған бир иш. Имамоғлуниң бу чүшәндүрүшлириниң һечқандақ асаси йоқтур.”

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.