Dolqun eysa: “Biz erkinlik üchün éghir bedel tölewatimiz, yene hessilep töleshke razimiz”

30-Yanwar firansiyening “ARTE” téléwiziye qanili d u q re'isi dolqun eysa bilen ötküzülgen söhbet programmisining gérmanche nusxisini söz terjimisi bilen qoshup qayta élan qildi. Bu filimning esli firansuzche nusxisi 25-yanwar “Firansiyede ölchem bek köpmu?” dégen namda neq meydandin tarqitilghan idi.

Ushbu filim, riyasetchining dolqun eysadin xitay hakimiyiti cheklewatqan, Uyghur kimlikini ipade qilidighan Uyghur ana tilida birqanche kelime söz qilip bérishini, özlirining tehdit astidiki bu tilni bir anglighusi barliqini ipadilishi bilen bashlinidu. Dolqun eysa Uyghur tilida “Kechlikingiz xeyirlik bolsun, rehmet silerge, men bu yerde bolghanliqimdin intayin xursenmen, firansiyede bolghanliqimdin nahayiti söyündüm” dégenlerni tilgha alidu we bu sözlerning menisini terjime qilip béridu. Riyasetchi we dolqun eysadin bashqa mezkur programmigha ishtirak qilghan yene ikki kishi xitay tiligha héch oxshimaydighan, bashqa bir kimlikke tewe Uyghur tilini biwasite anglighan bolidu.

RFA/Ekrem

Filimning muqeddimiside, dolqun eysaning tughulup ösken dewri, uning 1985-yilidin bashlap sherqiy türkistanda élip barghan siyasiy pa'aliyetliri, bundin del 30 yil ilgiri, yeni 1994-yili uning wetinini terk étishke seweb bolghan amillar we 2017-yili d u q gha re'is bolghandin buyan élip barghan chet'eldiki pa'aliyetliri qisqa körünüshler bilen bayan qilip ötülgendin kéyin, asasiy téma Uyghurlarning hazirqi irqiy qirghinchiliq paji'elirige merkezlishidu. Jaza lagérliri, mejburiy emgek, Uyghurlar mesilisining xelq'aradiki tesiri, muhajirettiki Uyghurlarning weziyiti bayan qilinidu.

Filimda Uyghur diyarining nami ochuq halda “Sherqiy türkistan” dep élin'ghan bolup, riyasetchisining eng axirqi so'ali “Siz künlerning biride, öz wetiningiz sherqiy türkistan'gha qaytip kétimen dep oylamsiz?” dégendin ibaret bolghan. Dolqun eysa ependi bolsa “Biz haman bir küni sherqiy türkistan'gha qaytip, dostlirimiz bilen didarlishidighanliqimizgha ishinimiz. Biz erkinlik üchün heqiqetenmu éghir bedel tölewatimiz, yene hessilep töleshke razimiz” dep jawab bergen. Yeni, mezkur filim Uyghur milliy kimlikini ipade qilish bilen bashlinip, Uyghurlarning erkinlik yolida küresh qilish iradisini namayan qilish bilen axirlashqan.

RFA/Ekrem

Bu munasiwet bilen ziyaritimizni qobul qilghan dolqun eysa ependining bildürüshiche, firansiye parlaménti gerche 2022-yili 1-ayning 20-küni Uyghur irqiy qirghinchiliqini étirap qilghan bolsimu, biraq firansiye hökümitining bu mesilige qarita pozitsiyesi yéterlik derijide ijabiy emesken. Uning ilgiri sürüshiche, erkin, démokratik dölet bolghan firansiye taratquliridin ünümlük paydilinip hökümetke qarita bésim shekillendürüsh, Uyghur irqiy qirghinchiliqigha xatime bérish yolida bésishqa tégishlik qedemlerning biri hésablinidiken.

Firansiye axbarat wasitiliride Uyghur irqiy qirghinchiliqini keng teshwiq qilish arqiliq, yawropa ittipaqining parawoz döletliridin biri bolghan bu döletni xitaygha qarshi heriketke keltürüshning zörürlükini tilgha alghan gheyur qurban ependining qarishiche, nöwette yawropaning siyasiy, iqtisadiy istratégiyesini belgileshtiki asasliq dölet bolghan firansiyening awazigha érishish Uyghurlar üchün intayin muhim iken. Uning tekitlishiche, firansiye bilen xitay otturisida nahayiti küchlük bir iqtisadiy bagh shekillen'gen bolup, yéqinqi mezgillerdin buyan bu baghlinish tedrijiy ze'iplishishke, firansiyening xitaygha bolghan qarishida özgirishler yüz bérishke bashlighan we Uyghur irqiy qirghinchiliqi mesilisi buninggha seweb bolghan amillarning birige aylan'ghan.

28-Yanwar küni firansiyediki dangliq gézitlerdin biri bolghan “Lexpres” heptilik géziti “Dolqun eysa: gherb démokratiyesi xitayning konkrét tehditlirige duch kelmekte” namliq yene bir maqale élan qildi. Maqalining mezmuni “ARTE” téléwiziye qanilida élan qilin'ghan “Firansiyede ölchem bek köpmu?” namliq téléwiziye programmisining mezmuni bilen asasiy jehettin oxshash idi. Oxshimaydighan yéri, bu maqalida xitayning gherbke uzarghan qara qoli seweblik xelq'ara saqchining dolqun eysa üstidin qizil bashliq tutush buyruqi chiqarghanliqi, dolqun eysaning 21 yil gherb elliride buning derdini tartqanliqi köprek bayan qilin'ghan hemde dolqun eysaning “Xitayning erkinlik tuziqi” namliq kitabidiki mezmunlargha keng orun bergen.