Indi'ana uniwérsitétidiki “Uyghur heptiliki” rengdar mezmunlar bilen toldi

 Indi'ana uniwérsitétning merkiziy yawro-asiya tetqiqat fakultéti (CEUS) we ottura asiya tilliri merkizi (CeLCAR) ning küch chiqirishi bilen mezkur uniwérsitéttiki “Uyghur heptiliki” 9-dékabirdin 12-dékabirghiche dawam qilghanidi. Pa'aliyetni teshkilleshke mes'ul xadimlardin mezkur uniwérsitétining ottura asiya tilliri merkizining mudiri, Uyghur tili oqutquchisi gülnisa nazarowa xanimning tonushturushiche, “9-Dékabir Uyghur irqi qirghinchiliq küni” ge toghrilap ötküzülgen mezkur pa'aliyet bashlinish aldida, xitay hökümiti bu pa'aliyetkimu tosqunluq qilishqa urun'ghan: xitayning chikago shehiridiki konsulxanisi indi'ana uniwérsitéti mektep mudiriyitige élxet yollap, Uyghurlarning bu mektepte Uyghur heptilikini ötküzüshige yol qoymasliqni telep qilghan. Shuninggha qarimay bir heptilik pa'aliyet kün tertipi bilen intayin rengdar we netijilik tamamlan'ghan.

Indi'ana uniwérsitétidiki “Uyghur heptiliki” ning perdisini “Uyghur tilini qoghdash: hazirqi jiddiy texirsizlik” léksiyesi bilen achqan, xarward uniwérsitétining Uyghur tili oqutquchisi gülnar éziz 12-dékabirghiche bir hepte dawam qilghan Uyghur heptilikide qandaq pa'aliyetlerning orun alghanliqini tepsiliy tonushturup ötti.

Uyghurlar wetinining güzel qiyapiti, Uyghurlarning bay we uzaq tarixqa ige medeniyiti amérikidiki Uyghur fotograf ablikim emet ependining “Kaméra közidiki ana wetinim” namliq foto süret körgezmisi we ressam joy bostwikning “Yoqilish girdabida: Uyghur yurtini kezgen su boyaq sayahiti” témisidiki su boyaq sen'et körgezmiside toluq eks etken idi. Bular xitay hökümitining yoqitish xewpige duch kéliwatqan Uyghur medeniyet-sen'itini qoghdashqa béghishlan'ghan bolup, güzel-sen'et nuqtisidin Uyghur xelqining güzellikni söyidighan, tinchliqperwer we medeniyetlik xelq ikenlikini, shundaqla ularning dunya medeniyitige qoshqan töhpilirini we mol mezmunluq köp xil miraslirini gewdilendürüp bergen. Dangliq Uyghur muzikant muxtar janbazning neq meydanda orunlighan muqam we Uyghur naxsha-muzikiliri Uyghur heptilikide sen'etlik shekilde julalan'ghan. Uyghur muzikant muxtar janbaz ependi “Uyghur heptiliki” heqqide söz bolghanda buningdin alghan tesiratlirini hayajan ichide ipade qildi.

“Uyghur heptiliki” jeryanida yene norwégiyediki Uyghur ziyaliy, Uyghur ma'arip tetqiqatchisi abduweli ayup bilen jewher ilhamning hayat hékayisi we eslimiliri teswirlen'gen “Shawqun-süren” filimi körsitildi. Bu filimda milyonlighan Uyghur tutup turuluwatqan “Qayta terbiyelesh” lagérlirining heqiqiy kartinisi ashkarilan'ghan bolup, filim axirlashqanda, mezkur filimni ishligüchi janis én'gléxart, abduweli ayup we jewher ilhamlar körürmenler bilen söhbetke qatnashti.

“Uyghur heptiliki” ning axirqi künlirige oxshimighan mutexessislerning ilmiy doklat we léksiyeliri orunlashturulghan idi. Shulardin amérikidiki doktor peyzulla zeydun ependining “Ziyade tereqqiyatning tesiri we turaqsiz yer ishlitishning Uyghur rayonidiki ékologiyelik muhitqa körsitiwatqan tesirliri” namliq doklati, türkiyedin kelgen doktor meghpiret kamalning “Uyghur tili we uning yéziq mirasliri” témisidiki léksiyesi zor qiziqish qozghidi. Doktor meghpiret kamal xanim, bir heptilik pa'aliyetning intayin mol we netijilik bolghanliqini bildürdi.

 “Uyghur heptiliki” ning ötküzülüshide asasliq küch chiqarghuchi orunlardin indi'ana uniwérsitéti merkiziy yawro-asiya tetqiqat fakultétining piroféssori gardénér bowingdon (Gardner Bovingdon) ependi “Uyghur heptiliki” ning intayin ehmiyetlik bolghanliqini xulasilep mundaq dédi:

 “Biz gülnisa nazarowa xanim bilen teng indi'ana uniwérsitétida Uyghur heptiliki pa'aliyitini ötküzüshke muyesser bolghanliqimizdin intayin xushalmiz hemde uniwérsitétimizda bundaq bir pa'aliyetning ötküzülüshini intayin ehmiyetlik ish dep bilimiz. Chünki uniwérsitétimizning Uyghurlarni öz ichige alghan ottura asiya xelqlirining uzaq medeniyitini we Uyghur tilini ögitish pirogrammisi uzun yilliq tarixqa ige. Shunga bu pirogramma arqiliq Uyghur xelqining medeniyiti, tili, til siyasiti we tarixi toghruluq Uyghur mutexessis we sen'etkarlarni teklip qilip, Uyghurlarning til we medeniyitini tonushturushni layiq taptuq.”

Piroféssor gardénér sözini yene mundaq dawam qildi: “Yene bir muhim sewebi bolsa, nöwette Uyghurlar wetinide, Uyghur xelqi özining Uyghur tili we Uyghur medeniyitini saqlashta xitay hökümitining misli körülmigen bésimlirigha yüzlenmekte. Uyghurlar öz wetinide özining, til we medeniyetlirining mewjutluqi tehdit astida turuwatqan mushundaq bir peytte, bu sahediki mutexessislerni teklip qilip, Uyghurlar uchrawatqan siyasiy basturushlar, shuningdek Uyghur tili we medeniyiti uchrawatqan bésimlarni keng da'iride yenimu köpligen kishilerge tonushturushni meqset qilduq. Bu emeliyette ularni Uyghur xelqi we ularning medeniyitini saqlap qélishqa chaqiriq qilishta muhim ehmiyetke ige dep oylaymiz.”

Melum bolushiche, mushu xildiki pa'aliyetler yéqinqi mezgillerdin buyan amérika we yawropadiki bir qisim aliy mekteplerde oxshimighan shekillerde ötküzülüwatqan bolup, Uyghur qirghinchiliqini téximu keng dunya jama'itige tonushturushta muhim ehmiyetke ige, dep qaralmaqta.