Tunji “Uyghur islam énsiklopédiyesi” yoruq kördi

Uyghur diyarida 2017-yilidin buyan edebiy, tarixiy we medeniyet saheliri boyiche Uyghur tilida tüzükrek kitab neshr qilinmaywatqan bir peytte, Uyghur ziyaliysi, teklimakan Uyghur neshriyatining xojayini abdujélil turan yazghan “Uyghur islam énsiklopédiyesi” yoruq kördi. Mezkur kitab bu ay neshrdin chiqqan bolup, Uyghurlar yazghan tunji islam énsiklopédiyesi iken. Mezkur kitab 235 bettin terkib tapqan bolup, kitabqa 333 türlük madda yeni 333 mawzu kirgüzülgen.

Mezkur kitab heqqide so'allirimizgha jawab bergen abdujélil turan ependi Uyghur tilida bir qamus yézip chiqish pikirining 1986-yili misirda oquwatqan waqtida peyda bolghanliqini bayan qilip mundaq dédi: “Uyghurlarda énsiklopédiye bolushi uzun yilliq arzuyum idi. Chünki men 1986-yili misirda oquwatqan waqtimda tunji qétim énsiklopédiye bilen uchrashqan idim. Men tunji qétim körgen qamus in'glizchidin erebchige terjime qilin'ghan, emma terjimisi téxi toluq tamamlanmighan on nechche tomluq‚da'iretulme'arifulislamiye‛yeni‚islam énsiklopédiyesi‛idi. Türkiyege qaytip kelgendin kéyin türlük énsiklopédiyelerni toplidim we oqup baqtim. Xudagha shükür, besh yilliq teyyarliq, izdinish, matériyal toplash, izchil tetqiq qilish netijiside qolanglardiki‚Uyghur islam énsiklopédiyesi‛ni paydilinishinglargha sundum.”

Kitabning aptori abdujélil turan ependi mezkur qamusning mezmuni toghrisida toxtilip mundaq dédi: “Kitabqa kirgüzülgen bir qisim maddilar islamiyetke yaki Uyghurlargha biwasite munasiwetlik bolmisimu, islam jem'iyitige, islam muhitigha, islam étiqadigha, Uyghurlarning pelsepe idiyesige, turmushigha, örp-aditige, medeniyitige we tarixigha tesir körsetken amillar weqeler we hadisilerni öz ichige élishi qamusning wezipisi bolghachqa énsiklopédiyege kirgüzüldi. Bu kitab sizge tariximizda ötken alim-ölimalirimiz heqqide, sherqiy türkistan tarixi we joghrapiyesi, türk-islam dunyasining tarixi we jughrapiyesi heqqide, bolupmu diniy atalghular heqqide qisqiche toghra, méghizliq melumat béridu.”

Abdujélil turan ependi “Uyghur islam énsiklopédiyesi” namliq kitabni Uyghur idé'ologiyesige maslashturup yézishqa tirishqanliqini ilgiri sürüp mundaq dédi: “Uyghur islam tarixida, Uyghur siyasiy tarixida we Uyghur medeniyet tarixida bu shekilde, bu uslubida bundaq bir kitab bundin burun yézilip baqqan emes. Gerche bundaq kitablar islam dunyasida, gherb elliride yüz yillardin buyan köp yézilghan we keng tarqalghan bolsimu bizde bundaq bir kitab ilgiri yézilmighan bolghachqa, bu kitabni Uyghur idé'ologiyesige maslashturup yézish üchün onlarche kitabqa muraji'et qilishqa, kitabqa kirgüzülgen maddilarni qayta-qayta pishshiqlashqa toghra keldi”.

Kitabqa 333 madda kirgüzülgen bolup, kitabqa kirgüzülgen maddilar élipbe tertipi boyiche tizilghan. Shunga bu kitabni bashtin axirigha oqusingizmu, axiridin bashqa oqusingizmu yaki bilmekchi bolghan birer maddini oqusingizmu boluwéridu.

Izmirdiki ege uniwérsitéti proféssori alimjan inayet ependi Uyghur tarixida tunji qétim wujudqa chiqqan “Uyghur islam énsiklopédiyesi” namliq kitabqa yuqiri baha berdi.

Enqerediki Uyghur instituti bash katipi adiljan eruyghur ependi Uyghurlar her sahede éghir cheklimilerge uchrawatqan bügünki künde bundaq bir eserning Uyghur instituti teripidin neshr qilinishi we tunji qamus bolghanliqi üchün zor ehmiyetke ige ikenlikini bayan qildi.

“Uyghur islam énsiklopédiyesi” namliq kitabqa amérikadiki Uyghur ziyaliysi doktor es'et sulayman ependi “Abdujélil turan ependi tüzgen ‛Uyghur qamusi‛heqqide ikki éghiz söz” témisida béghishlima yézip qamusqa yuqiri baha bergen. Mezkur kitabni élishni xalighanlar istanbul zeytinburni rayonidiki teklimakan Uyghur neshriyati bilen alaqe qursa bolidiken.